laatste wijziging: 05-02-2018

Hoofdstuk 7 : 231 287 De humanistische revolutie

231 232 Hoofdstuk 7 : De humanistische revolutie :: “de moderne jacht naar macht”

Als mensen hun leven op de een of andere manier zin kunnen geven zonder dat te baseren op een groot kosmisch plan, wordt dat niet als contractbreuk beschouwd (231)

PREMISSE: het is onmogelijk om orde te handhaven zonder zingeving

In 2016 is de mensheid er inderdaad in geslaagd om van beide walletjes te eten. We hebben niet alleen veel meer macht dan ooit tevoren, maar tegen alle verwachtingen in heeft de dood van God ook nog eens niet geleid tot onze sociale ondergang. Van oudsher zijn de profeten heeft filosofen altijd dat alle orde en gezag zou verdwijnen als mensen niet meer in een groot kosmisch plan zouden geloven. Maar tegenwoordig komen de grootste bedreigingen voor orde en gezag in de wereld uitgerekend van mensen die nog steeds geloven in God en Zijn alles omvattende plannen.

2

232 246 de blik naar binnen — krediet

PREMISSE:

De humanistische religie verklaart de mens heilig en verwacht van het mensdom dat het de rol speelt die God in het christendom en de islam speelde en de natuurwetten in het boeddhisme en taoïsme vervulden. (232) Volgens het humanisme moet de mensen niet alleen de zin van hun eigen leven, maar ook die van het hele universum afleiden uit hun eigen, innerlijke ervaringen. De belangrijkste religieuze revolutie van de moderne tijd was dat het geloof in de mensheid toenam.

Om de diepgaande veranderingen en implicaties van de humanistische revolutie te begrijpen, hoef je alleen maar te kijken naar het verschil tussen de Europese cultuur van nu en die van de middeleeuwen:

PREMISSE: zingeving en autoriteit gaan altijd hand in hand

Dit verklaart ook voor een deel de veranderende kijk op het huwelijk. De interessantste ethische discussies gaan over situaties als buitenechtelijke verhoudingen, waarin menselijke gevoelens met elkaar botsen.

Wat gebeurt er als één en dezelfde handeling de ene een goed gevoel geeft en de ander een slecht gevoel? (235)

Tegenwoordig worden argumenten gerechtvaardigd met menselijke gevoelens en doen ze geen beroep meer op heilige geschriften en goddelijke geboden.

Onze gevoelens geven niet alleen ons privé leven zin, maar ook allerlei sociale en politieke processen. (237) Hoe weten de kiezers wat ze moeten stemmen? In theorie moeten ze te rade gaan bij hun diepste gevoelens en daarna luisteren.

Wat opgaat voor ethiek en politiek, gaat ook op voor esthetiek. In de middeleeuwen werd kunst langs een objectieve meetlat gelegd. Kunst werd geïnspireerd door mogelijk bovenmenselijke krachten. De hand van de schilder, dichter, componist en architecten zou geleid worden door museum, engelen en de heilige Geest.
Tegenwoordig geloven humanisten dat de enige bron van scheppende kunst en esthetische waarde het menselijk gevoel is. Schoonheid is tegenwoordig een kwestie van smaak, en niet een kwestie van goddelijke inspiratie. (240)

Deze humanistische zienswijze heeft ook in de economische sfeer een enorme impact gehad. In de middeleeuwen werd het productieproces beheerd door de gilden en was er weinig ruimte voor het initiatief of de smaak van individuele ambachtslieden en klanten. (241)

De vrije wil van de klant staat voorop. “De klant is koning”.

De opkomst van humanistische ideeën heeft ook het onderwijssysteem drastisch veranderd. In de middeleeuwen stelden leraren hun pupillen een vraag, en de club willen moesten dan uit het hoofd weten hoe Aristoteles, koning Salomo of Thomas van Aquino die zou beantwoorden.
Het moderne humanistische onderwijs geloof daarentegen dat leerlingen zelfstandig moeten leren denken.

Toen de bron van alles zin en gezag van de hemel werd overgeheveld naar ons eigen gevoel, veranderde de aard van de hele kosmos. Het externe universum, dat vroeger wemelde van de goden, misen, feeën en monsters, werd één grote lege ruimte. De innerlijke wereld, die altijd een onbelangrijke enclave vol botte hartstochten was, werd oneindig diep en rijk. (243)
Dit is wat Nietzsche bedoelde toen hij zei dat God dood was. Zelfs als ik zeg dat ik in God geloof, geloof het in werkelijkheid tegenwoordig nog veel sterker in mijn eigen innerlijke stem.

2

246 252 op naar Oz — krediet

PREMISSE: Net als alle andere bronnen van gezaghebbende gevoelens zo hun tekortkomingen.

In het middeleeuwse Europa was de voornaamste formule voor kennis:

Kennis = bijbel x logica

In de praktijk kwam het erop neer dat geleerden kennis zochten door jaren door te brengen in scholen en bibliotheken, waar ze alsmaar teksten lazen en hun logica scherpten, zodat ze de teksten juist konden interpreteren.

De wetenschappelijke revolutie kwam met een heel andere formule voor kennis:

Kennis = empirische gegevens x wiskunde

In de praktijk komt dit erop neer dat wetenschappers kennis zoeken door jaren door te brengen in observatoria en laboratoria, door onderzoek expedities te ondernemen, door steeds meer empirische gegevens te verzamelen en hun wiskundige hulpmiddelen steeds verder te verfijnen, zodat ze de gegevens correct kunnen interpreteren
Maar deze methode heeft één groot nadeel: ze kan niets met vragen over waarde en zingeving

PREMISSE: menselijke samenlevingen kunnen niet overleven zonder waardeoordelen.

Een manier om deze moeilijkheid het hoofd te bieden was dat de oude middeleeuwse formule werd aangehouden naast de nieuwe wetenschappelijke methode:

Maar het humanisme bood een alternatief.

Naarmate mensen meer vertrouwen in zichzelf kregen, ontstond er een nieuwe formule voor het verwerven van ethische kennis:

Kennis = ervaringen x openstaan

In de praktijk komt dit erop neer dat we kennis zoeken door jarenlange ervaringen te verzamelen en onszelf te trainen om daarvoor open te staan, zodat wie die ervaringen correct kunnen interpreteren
(248)

Een ervaring is een subjectief fenomeen dat bestaat uit drie hoofdingrediënten:

En wat is “openstaan”? Dat zou twee dingen in:

Ervaringen en het openstaan voor ervaringen vormen een oneindige cyclus. Ik kan niets ervaren als ik niet open staan voor mijn ervaringen en ik kan niet leren hoe ik open moet staan voor mijn ervaringen als ik niet allerlei ervaringen onderga.

PREMISSE: We worden niet geboren met een kant-en-klaar geweten

Harari geeft als definitie van het humanisme:

“Het humanisme ziet het leven als een geleidelijk proces van innerlijke verandering, dat van onwetendheid naar geestelijke verlichting voert door middel van ervaringen. Het hoogste doel in een humanisten leven is het ten volle ontwikkelen van je kennis door middel van een breed scala aan intellectuele, emotionele en lichamelijke ervaringen.”

Volgens de Chinese filosofie wordt de wereld geschraagd door de wisselwerking tussen tegenovergestelde krachten die elkaar complementeren: (250) Yin en Yang. Elke wetenschappelijke Yang bevat een humanistische Yin en omgekeerd. Het Yang geeft ons macht, en een verzorgd voor zingeving en ethiek. Het Yin en Yang van de moderne tijd zijn rede en emotie, het laboratorium en het museum, de lopende band en de supermarkt. Geen enkele cultuur heeft ooit zoveel belang gehecht aan menselijke gevoelens, verlangens en ervaringen.

Waar de meeste premoderne vertellingen draaiden om externe gebeurtenissen en handelingen, benadrukken moderne romans, films en gedichten vaak het gevoel. (250) wat belangrijk is, is dat de helden geen significante innerlijke veranderingen doormaakten. Achilles, koning Arthur en Waalse wat waren onbevreesde strijders met een redelijk wereldbeeld toen ze op avontuur gingen, en op het eind waren ze nog steeds onbevreesde strijders met hetzelfde wereldbeeld.

De kunsten veranderden totaal door de humanistische focus op gevoel en ervaringen in plaats van daden. Harari geeft hier als voorbeeld Ulysses van James Yoyce. (JST: Ik ben hier zelf voor die zin begonnen, maar naar een dertigtal bladzijden mee opgehouden te lezen . . . )

Bij de weg naar Oz is er geen goddelijke tovenaar nodig om gevoel, verstand of moeten krijgen. Je moet gewoon de weg naar Oz volgen en openstaan voor alles wat er op je pad komt. Captain Kirk, Picard en Easy Rider zijn ook voorbeelden van mensen die in contact komen met zichzelf. Ze praten over hun gevoelens en komen uiteindelijk aan als betere, wijzere mensen.

2

252 258 de waarheid over oorlog — krediet

PREMISSE:

De formule “kennis = ervaringen x openstaan” heeft niet alleen onze populaire cultuur verandert, maar zelfs onze beeld van zwaarwichtige kwesties als oorlog .  Als je oorlog wil begrijpen, kijk dan niet naar de generaal op de heuvel of de engelen in de hemel, maar kijken recht in de ogen van de gewone soldaat.

TO DO: @@@ link slag op de Witte berg The 2000 yard Stare

Een katholieke soldaat in de slag op de Witte berg (1620) kon bij zichzelf zeggen: “ dit is afschuwelijk. Maar de paus en de keizer zeggen dat we voor de goede zaak vechten, dus is mijn ellende ergens goed voor”
Otto Dix (1944) gebruikte een omgekeerde logica. Hij zag alleen betekenis in de persoonlijke ervaring, zijn redenering was: “ ik leidt en dat is afschuwelijk, zit de hele oorlog afschuwelijk. Als de Kaiser en de geestelijke stand deze oorlog niettemin steunen, dan moeten ze het wel mis hebben”

2

258 267 Het humanistische schisma —

Tot dusver hebben we het humanisme bekeken alsof het één coherent wereldbeeld oplevert. Maar in werkelijkheid heeft het humanisme hetzelfde lot ondergaan als alle succesvolle religies, zoals het christendom en het boeddhisme het groeide, het verspreidde zich een gaandeweg viel het uit elkaar in verschillende rivaliserende sektes.

Het humanisme heeft zich opgesplitst in drie grote aftakkingen:

De orthodoxe tak stelt dat elk menselijk wezen uniek individu is met een eigen innerlijke stem en een uiterst persoonlijke belevingswereld. Wit wordt het liberale humanisme genoemd, of ook wel gewoon “liberalisme”. Toen het humanisme in de 19e en 20e eeuw steeds meer inburgeren en meer politieke macht vergaarde, kreeg het twee heel verschillende zijtakken:

PREMISSE: Waarom zou ik de gevoelens van de ene groep boven die van de andere laten gaan?

Democratische verkiezingen werken meestal alleen bij een bevolking die iets gemeenschappelijks heeft, zoals dezelfde religieuze geloofsovertuigingen of nationale mythen. Het is een methode om meningsverschillen op te lossen tussen mensen die het over veel basis dingen al eens zijn. Tussen 1800 en 1900 was het nationalisme nauw verweven met het liberalisme. De liberale nationalisten wilden de specifieke nationale beleving beschermen tegen onderdrukking en vernietiging door intolerante grootmachten en zagen een vreedzame gemeenschap van naties voor zich, die elk vrijwaren om een gezamenlijke ervaringen te uiten en te beleven zonder hun buren te scharen. Dit is nog steeds de officiële ideologie van de Europese Unie. (261)

Natuurlijk kon de alliantie tussen liberalisme en nationalisme lang niet alle dilemma’s oplossen en er kwamen zelfs nog heel wat nieuwe vraagstukken bij hoe vergelijk je het belang van communale ervaringen met dat van individuele ervaringen? Wat gebeurt er als er binnen een natie fundamentele conflicten uitbreken over de eigen identiteit? (Zoals in Duitsland in 1933, in de Verenigde Staten in 1861, en in Egypte in 2011)

Het socialistische humanisme is een heel andere weg ingeslagen. Het liberalisme richt mijn blik naar binnen en benadrukt hoe uniek ik ben en hoe uniek mijn natie is, maar het socialisme eist dat ik eens op al over mijn eigen gevoel en bericht op wat anderen voelen en hoe mijn handelen op hen inwerkt. (262)
Een liberaal kan nu tegenwerpen dat hij door het verkennen van zijn eigen innerlijke wereld compassie en begrip voor anderen kan ontwikkelen. Maar zo’n redenering zou weinig indruk gemaakt hebben op Lenin of Mao. Volgens het socialisme zou het niet jarenlang over mijn moeder, mijn emoties en mijn complexen moeten praten, maar moeten afvragen wie de productiemiddelen in mijn land in handen heeft.
Ik moet eerst het sociaal economische systeem waarin ik leef begrijpen en kijken naar de ervaringen van alle andere mensen, dan pas kan ik echt begrijpen wat ik voel en we kunnen het systeem alleen veranderen door gemeenschappelijke actie.

In de liberale politiek heeft de kiezer altijd gelijk en in liberale economieën is de klant koning, maar in de socialistische politiek weet de partij het beste wat goed voor ons is en in de socialistische economie heeft de vakbond altijd gelijk.

Het evolutionair humanisme heeft een andere oplossing voor het probleem van conflicterende menselijke ervaringen. Het wortelt diep in de stevige ondergrond van de darwinistische evolutietheorie en verklaart daaruit dat conflicten positief zijn in plaats van negatief. (263)

Sommige mensen zijn simpelweg superieur aan anderen en als menselijke belevingswereld dan ergens botsen, moeten de sterksten over de zwakkeren heen walsen.
Er zullen uiteindelijk supermensen ontstaan. Wie zijn die superieure mensen die de komst van de supermensen inluiden? Dat kunnen hele rassen zijn, specifieke stammen of uitzonderlijk geniale individu een. Oorlog geeft de natuurlijke selectie uiteindelijk de vrije teugel. Oorlog onthult de waarheid over het leven en werd een verlangen naar macht, glorie en veroveringen op. Nietzsche vatte het samen met uitspraken als “oorlog is de school des levens” en “wat me niet dood, maak me sterker”

Waar het liberalisme fuseerde met mildere versie van het nationalisme om de unieke belevingswereld van alle menselijke samenlevingen te beschermen, wezen evolutionaire humanisten als Hitler bepaalde naties aan als voortrekkers van de menselijke vooruitgang en concludeerden daaruit dat deze naties iedereen die hun in de weg stond moesten meer knuffelen of zelfs uitroeien. Het nazisme is geboren uit de versmelting van evolutionaire humanisme met bepaalde rassentheorieën en ultra nationalistische sentimenten. Niet alle evolutionaire humanisten zijn racisten en niet elk geloof in het menselijk potentieel van verdere evolutie roept automatisch op tot het opzetten van politiestaten en concentratiekampen.

Auschwitz zou moeten dienen als een bloedrood waarschuwingsbord en niet als een zwart gordijn dat hele delen van de menselijke horizon verborgen houdt. Het evolutionair humanisme speelden een belangrijke rol in de wordingsgeschiedenis van de moderne cultuur en zal waarschijnlijk nog een grotere rol vervullen in de wordingsgeschiedenis van de 21e eeuw

2

267 271 Is Beethoven beter dan Chuck Berry? —

Harari geeft 4 ervaringen als voorbeeld:

Welke van deze vier ervaringen is het waardevols?

Liberalen zullen waarschijnlijk zeggen dat de ervaringen van de hoogleraar musicologie, de jonge automobilist en de  jager even waardevol zijn en dat ze allemaal even hoog aangeslagen moeten worden. Elke menselijke ervaring draagt iets unieks bij het rijke wereld met nieuwe inhoud.
De wolf is daarentegen geen mens, dus zijn ervaringen zijn veel minder waardevol. Daarom is het leven van een wolf ook minder waard dan dat van de mens. Het is dan ook geen enkel probleem om een wolf te doden om een mens te redden.

Socialisten zullen waarschijnlijk net als de liberalen vinden dat de ervaringen van de wolf weinig waarde hebben, maar in hun houding ten opzichte van de 3menselijke ervaringen zullen ze erg verschillen. De ware socialist zal verklaren dat de echte waarde van muziek niet afhangt van de ervaringen van de individuele luisteraar, waarvan de impact die ze heeft op de ervaringen van andere mensen en de gemeenschap als geheel. Beethoven schreef zijn vijfde symfonie voor een rijk blank publiek van Europeanen in een tijd waarin Europa zich opmaakt om Afrika te veroveren. Rock-‘n-roll is ontstaan dankzij vertrapte zwarte Amerikaanse muzikanten die hun inspiratie putten uit genres als blues, jazz en gospelmuziek. Wat het meisjeskoor betreft: een initiatie liederen maken deel uit van een patriarchale machtsstructuur die mannen en vrouwen Harrison spoelt om te voldoen aan verstikkende genderrollen.

Terwijl liberalen op kousenvoeten door het mijnenveld van culturele vergelijkingen sluipen, banjeren evolutionaire humanisten erdoorheen als olifanten door de porseleinkast en laten ze alle mijnen ontploffen, smullen van de chaos. Volgens evolutionaire humanisten is iedereen die roept dat alle menselijke belevingswereld een even waardevol zijn en imbecielen van lava. Dat soort tuttige omzichtigheid zal alleen maar leiden tot de degeneratie en ondergang van de menselijke soort, omdat het de menselijke vooruitgang in het in naam van cultuurrelativisme of sociale gelijkheid.

2

271 277 De humanistische geloofsoorlogen —

Aanvankelijk leken de verschillen tussen liberaal humanisme, socialistisch humanisme en evolutionaire humanisme tamelijk onbeduidend. Zolang we het met zijn allen over eens zijn dat God dood is en dat de menselijke belevingswereld het enige is wat het universum zin geeft, maak het dan echt zoveel uit of alle menselijke ervaringen gelijkschakelen of sommige daarvan superieur achten aan andere? (271) Toen het startende humanisme de wereld veroverde, werden deze schisma’s alsmaar groter, tot ze uiteindelijk ontbranden in de dodelijkste geloofsoorlogen uit de geschiedenis.
In het eerste decennium van de 20e eeuw stonden de orthodoxe liberalen volgens een eigen gevoel nog heel sterk in hun schoenen. (272) Tegen kerst 1914 waren de liberalen in shock en in de decennia daarna kwamen hun ideeën van links en rechts onder vuur te liggen. Socialisten beweren dat het liberalisme in wezen een vijgenblad is voor gewetenloos, uitbuiten racistisch systeem.
Terwijl het liberalisme nog duizenden van deze linkse hoek, sloeg het evolutionair humanisme toe vanaf de rechterflank. Racisten en fascisten verweten het liberalisme en het socialisme dat ze de natuurlijke selectie dwarsboomden en daarmee de degeneratie van de mensheid in de hand werkten.

Van 1914-1989 woedde er een moordzuchtige geloof zo tussen de drie humanistische sektes en in eerste instantie leek het liberalisme de ene nederlaag na de andere. De eer voor het verslaan van het nazisme moet voor een groot deel aan het communisme toegekend worden. En het communisme profiteerde ook het meest van de oorlog, in elk geval op de korte termijn. (273)

In de jaren 60 en 70 werd het woord liberaal aan veel westerse universiteiten een scheldwoord. In Noord-Amerika en West-Europa groeide de sociale onrust en proberen radicale linkse bewegingen de liberale orde te ondermijnen. In 1968 bereikte deze golf zijn top. Met het uitbreken van protesten en rellen in de hele westerse wereld.
In 1970 telde de wereld onder 30 onafhankelijke landen, maar slechts 30 daarvan waren liberale democratieën, grotendeels aangepakt in de noordwestelijke hoek van Europa.  (JST : en nu? )
In 1975 weet het liberale kamp zijn grootste nederlaag: dievegge nam oorlog eindigde met een overwinning van Noord-Vietnamese David op de Amerikaanse goliath. (274)
Tussen 1970 en 1980 leek de toekomst toe te behoren aan het socialisme, kernbommen of geen kernbommen.

En toen veranderde alles . . .

De liberale democratie kroop uit de vuilnisbak van de geschiedenis, veegde zichzelf schoon en veroverde de wereld.

De supermarkt bleek veel sterker dan de goelag.
Na decennia van nederlagen en tegenslagen behaalde het liberalisme een beslissende overwinning.
In de Koude Oorlog kwam het als overwinnaar uit de humanistische geloofsoorlogen, zij het niet geheel ongeschonden: 1974 Griekenland 1974 Portugal 1978 Spanje 1984 Brazilië 1983 Argentinië 1986 Taiwan 1987 Zuid-Korea 1989 einde Sovjet-Unie (formeel in 1991).  Indonesië (1998), Nigeria en Chili (1990) zijn tientallen jaren geregeerd door sterke militairen, maar zijn nu weer functionerende democratieën. JST Indonesië? Zie democratie index

PREMISSE: De hele 20e eeuw lijkt achteraf één grote vergissing (277)

Bovendien heeft het liberalisme een gevoelige klap gehad en is het minder zelfvoldaan dan een eeuw geleden het heeft verscheidene ideeën in instituten overgenomen van socialistische en fascistische rivalen, met name de wens om het grote publiek te voorzien van onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid.

2

277 287 Elektriciteit, genetica en de radicale islam —

PREMISSE:

In 2016 is er geen serieus alternatief voor het liberale pakket van individualisme, mensenrechten, democratie en vrije markt. De sociale protesten die in 2011 over de wereld gingen (Occucy Wall Street – Spaanse 15-M-beweging) hebben helemaal niets tegen democratie, individualisme en mensenrechten en zelfs niet tegen de basisprincipes van de markteconomie. (277)

China lijkt een veel serieuzere uitdager dan de westerse protestbeweging. Het heeft zijn politiek en economie geliberaliseerd, maar het is absoluut geen democratie. Deze economische gigant heeft maar een heel kleine ideologische schaduw. Niemand lijkt te weten waar de Chinezen tegenwoordig in geloven, inclusief de Chinezen zelf. Dankzij dit ideologische vacuüm is China de meest veelbelovende broedplaats voor de nieuwe technologie die Silicon Valley produceert.

En hoe zit het met de radicale islam? Deze is geen serieuze bedreiging voor het liberale pakket, omdat de moslim van maten met al hun vuur niet echt veel begrijpen van de 21e eeuwse wereld en niet relevant te zeggen hebben over de nieuwe gevaren en kansen die nieuwe technologieën alom aan het genereren zijn. (278)

PREMISSE: religie en technologie dansen altijd een hachelijke tango

Technologie is altijd afhankelijk van religie omdat elke uitvinding een veelvoud aan potentiële toepassingen heeft. Denk hierbij aan locomotieven, radio’s en verbrandingsmotoren. Aan de andere kant bepaalt de technologie vaak de reikwijdte en de grenzen van onze religieuze visioenen.

PREMISSE: Nieuwe technologieën helpen oude goden om zeep en schept ruimte voor nieuwe goden. (279)

Islamistische fundamentalisten kunnen hun mantra’s dat “de islam het antwoord is” herhalen zoveel ze willen, maar religies die het contact met de technologische realiteit verliezen, gebeuren hun vermogen om de bijbehorende vragen zelfs maar te begrijpen.

De antwoorden op die vragen vind je niet in de koran of de sherry jaar en ook niet in de bijbel of de “Analecten” van Confucius is, omdat niemand in het middeleeuwse Midden-Oosten of het oude China iets wist van computers, genetica of namelijk technologie.
Toch zullen honderden miljoenen misschien wel blijven geloven in de islam, het christendom of het hindoeïsme, maar aantallen alleen zijn van weinig historisch belang.

PREMISSE: De geschiedenis wordt vaak bepaald door kleine groepen vernieuwers die vooruitkijken

10.000 jaar geleden waren de meeste mensen jager – verzamelaars en deed maar een handjevol pioniers in het Midden-Oosten aan Landbouw. Toch boorde de toekomst aan de boeren. In actie 50 was meer dan 90% van de mensen boer. Stoommachines, spoorwegen en telegraaf en veranderde de productie van het voedsel, textiel, voertuigen en wapens totaal en gaven industriële machten een beslissend voordeel op traditionele agrarische samenlevingen.

Waarom slaagde Marx en Lenin waar Hong (zie de Taiping opstand) en Mahdi (Soedan) faalden? (281)
Niet omdat het socialistische humanisme in filosofisch opzicht beter in elkaar zit dan de islamitische en christelijke theologie hommage maar omdat Marx en Lenin meer aandacht besteden aan een goed begrip van de technologische en economische realiteiten van hun tijd in plaats van oude teksten door te spitten en profetische dromen te interpreteren.
Lenin: “Communisme is de macht van de Sovjets (volksraden) plus de elektrificatie van het hele land”

Vóór Marx definieerde en onderscheidde mensen zich aan de hand van hun ideeën over God in plaats van productiemiddelen.

Aan het begin van de 21e eeuw vertrekt de vooruitgangstrein wederom een hoogst waarschijnlijk zal dit de laatste trein zijn die ooit het station Homo sapiens verlaat. Om een zitplaats te bemachtigen moet je enig verstand hebben van de 21ste eeuwse technologie, en dan met name van biotechnologie en koploper algoritmen.
De voornaamste producten van de 21e eeuw worden lichamen, hersenen en geesten, en de kloof tussen mensen die lichamen en hersenen kunnen ombouwen en zij die dat niet kunnen zal veel groter worden dan de kloof tussen het Groot-Brittannië van Dickens en het zodanig van de Mahdi. (283)

De radicale islam staat er nog slechter voor dan het socialisme, want die heeft de industriële revolutie nog niet eens onder ogen gezien. De islam, het christendom en de andere traditionele religies zijn nog steeds belangrijke spelers op de wereld toneel, maar hun rol is grotendeels reactief geworden.
Als voorbeeld geeft Harari hier het idee dat alle mensen gelijk zijn voor God, wat leidde tot veranderingen in politieke structuren sociale hiërarchieën en zelfs gender relaties. Na sociale en ethische hervormingen bracht het christendom ook belangrijke economische en technologische vernieuwingen. Het Vaticaan (in de vorm van kloosters) was bijna het Silicon Valley van het 12de eeuwse Europa. (284)

Probeer je bij jezelf te bedenken wat de meeste invloed rijke ontdekking, uitvinding of creatie van de 20ste eeuw was: (285)

– //// Islamitische staat versus Google?
– //// Antibiotica?

Daarom hebben traditionele religies geen alternatieven voor het liberalisme in de aanbieding. Hun geschriften zeggen niets over genetische modificatie of kunstmatige intelligentie en de meeste priesters, rabbi’s en moefti’s begrijpen niets van de laatste doorbraken in die biologie in de informatica. (286)

Dit boek begon met de voorspelling dat mensen in de 21e eeuw zullen proberen onsterfelijk, gelukkig en goddelijke woorden. Die voorspelling is niet bijster origineel en getuigt niet per se van een vooruitziende blik. Het is gewoon een weerspiegeling van de traditionele idealen van het liberale humanisme. (286)

In het derde en laatste deel van dit boek zal echter aangevoerd worden dat de pogingen om deze humanistische dromen te vervullen de fundamenten van het liberalisme zullen ondermijnen doordat er nieuwe post humanistische technologieën ontketend zullen worden.