laatste wijziging: 24-09-2023

033 051 Crisis – DEEL 1 – Levenscrisis

Bladzijde 33 tot en met 51

1. Is er gezien de aanhoudende successen van de wetenschappen werkelijk sprake van een crisis in deze wetenschappen?
2. De positivistische herleiding van de idee ‘wetenschap’ tot loutere feitenwetenschap
3. Grondvesting v d autonomie v d Europese mensheid als gevolg v d nieuwe opvatting van de idee ‘filosofie’ in de Renaissance
4. Het falen van de aanvankelijk succesvolle nieuwe wetenschap en het onopgehelderde motief daarvan
5. Het ideaal van de universele filosofie en bet proces van de innerlijke ontbinding ervan
6. De geschiedenis van de moderne filosofie als strijd voor de zin van de mens
7. Het plan van de onderzoekingen in dit geschrift Rede

DEEL I

De crisis van de wetenschappen als uitdrukking van de radicale levenscrisis van de Europese mens

.

§ 1. Is er gezien de aanhoudende successen van de wetenschappen werkelijk sprake van een crisis in deze wetenschappen?

Is er werkelijk sprake van een crisis?

35 Is er echt sprake van een crisis in onze wetenschap zonder meer?
35 Is die tegenwoordig veelgehoorde bewering niet overdreven?
35 “Crisis in een wetenschap” betekent toch niets meer of minder dan dat haar echte wetenschappelijkheid, de hele manier waarop ze haar taak ziet en daarvoor een methode heeft uitgewerkt, twijfelachtig is geworden?
35 Dit geldt misschien voor de filosofie, die in onze tijd immers dreigt te bezwijken voor de scepsis, het irrationalisme en het mysticisme. En voor zover de psychologie nog filosofische pretenties heeft en niet louter één van de positieve wetenschappen wil zijn, zal voor haar hetzelfde gelden. Maar hoe kan er zomaar en volkomen serieus sprake zijn van een crisis in de wetenschappen in het algemeen, dus ook in de positieve wetenschappen, waaronder de zuivere wiskunde en de exacte natuurwetenschap?
36 De “klassieke natuurkunde” van o.a. Newton is vervangen door de planten en kwantummechanica
- NOOT 2 Husserl doelt op de theorieën van Einstein, die de klassieke mechanica van Newton voor de natuur op astronomische schaal ontoereikend maken, de euclidische meetkunde als “ruimte” van de natuurkunde verruilden voor holle en bolle meetkunden, en de tijd relativeerden, en die van Planck, wie voor de natuurkunde op de anna de kleinste schaal de grondslag legden voor de eveneens revolutionaire kwantumtheorie

26-05-2023 Dus ja, er is sprake van een “breuk”/ een paradigma verschuiving in deze wetenschappen

.

§ 2. De positivistische herleiding van de idee ‘wetenschap’ tot loutere feitenwetenschap.

De ‘crisis‘ van de wetenschap in de zin van verlies van haar betekenis voor het leven

37 De “crisis” bij het algemene perspectief van en met name de psychologie zijn allemaal te herleiden tot het raadsel van de subjectiviteit en hangen daarom samen met het raadsel van de psychologische thematiek en methode
38 In de jaren 1850 – 1900 heeft de moderne mens zijn hele wereldbeschouwing uitsluitend laten bepalen door de positieve wetenschappen, verblind als hij was door de visie die hij daaraan te danken had, en door die exclusieve aandacht wendde hij zich onverschillig af van de vraagstukken die voor een echt mens-zijn beslissend zijn
38 Loutere feitenwetenschappen brengen loutere feitenmensen voort.
- Die ommekeer in de publieke opinie ten aanzien van de wetenschap was vooral na de oorlog onvermijdelijk en is, zoals we weten, onder de jongere generatie gaandeweg uitgegroeid tot vijandschap.
- In onze levensnood (zo horen we) heeft deze wetenschap ons niets te zeggen.
- Juist die vragen sluit ze principieel uit welke brandende kwesties zijn voor een mens die in deze onzalige tijden aan de meest noodlottige omwentelingen is overgeleverd:
  - vraagstukken over de zin en zinloosheid van dit hele menselijke bestaan
- 38 Eisen die kwesties in hun algemeen en noodzakelijkheid niet voor alle mensen ook een algemene bezinning en een beantwoording vanuit redelijk inzicht?
  - 38 De wetenschap die zich louter op de materie richt vanzelfsprekend helemaal niets, want die abstraheert van alles wat subjectief is
- 39 […] “dat altijd weer reden tot onzin moet worden, en weldra tot een plaag?
- 39 Kunnen we leven in een wereld waarvan het historisch gebeuren enkel en Alleen een eindeloze aaneenschakeling is van illusoire oplevingen en bittere teleurstellingen?

.

§ 3. De grondvesting van de autonomie van de Europese mensheid als gevolg van de nieuwe opvatting van de idee ‘filosofie’ in de Renaissance

39 Zoals bekend voltrekt de Europese mens in de renaissance een revolutionaire ommekeer in zichzelf
- 1300 – 1650
40 Wat vat die mens op als het wezenlijke van de antieke mens?
- Na enige twijfel niets anders dan de “filosofische” bestaanswijze:
  - in vrijheid zichzelf en zijn hele leven regels geven vanuit de zuivere rede, vanuit de filosofie

24-09-2023 Husserl sluit hier aan bij Kant’s zuivere rede

40 Voor het vernieuwde “platonisme” houdt dat het volgende in:
- Het gaat er niet alleen om zichzelf opnieuw ethisch vorm te geven, maar ook de hele menselijke leefomgeving;
- het politieke en sociale bestaan van de mensheid opnieuw vorm te geven vanuit de vrije rede, vanuit de inzichten van een universele filosofie
40 We moeten hier benadrukken dat het door de oudheid overgeleverde idee ” filosofie” niet ons gangbare schoolbegrip is, dat alleen een groep disciplines omvat; na de overname verandert de idee aanzienlijk, maar formeel behoudt ze In de eerste eeuwen van de nieuwe tijd de zin van een alomvattende wetenschap, de wetenschap van de totaliteit van het zijnde

27-05-2023 Husserl schetst hier het beeld dat met Descartes begint: een geheel nieuw mensbeeld met een eenheid van een theoretisch systeem

https://nl.wikipedia.org/wiki/Positivisme
41 Het positivistische wetenschapsbegrip van onze tijd is dus historisch gezien een restbegrip
41 Bij nader inzien hebben die vragen betrekking op de problemen van de rede
- De rede is uitdrukkelijk het thema In de disciplines van de kennis, van de ethische handeling,
  - waarbij “rede” een ander woord is voor “absolute”, “eeuwige”, “boventijdelijke”, en “onvoorwaardelijk” geldende ideeën en idealen
42 Het positivisme onthoofdt bij wijze van spreken de filosofie
- […] als een strenge onvergankelijke filosofie […]

.

§ 4. Het falen van de aanvankelijk succesvolle nieuwe wetenschap en het onopgehelderde motief daarvan

42 Als zo’n nieuwe mensheid, bezield en verblijt door die verheven geest, niet standhield,
- kon de oorzaak daarvan alleen maar het verlies zijn van het enthousiasmerende geloof van een universele filosofie, het geloof in haar ideaal en in de draagwijdte van de nieuwe methode.
- En zo gebeurde het ook werkelijk
43 De universele filosofie, waarin deze problemen (zij het onduidelijk) met de feitenwetenschappen waren verbonden, nam de vorm aan van indrukwekkende filosofische systemen, die zich echter niet verenigden, maar elkaar aflosten
43 Het geloof in het ideaal van de filosofie en de methode dat sinds het begin van de nieuwe tijd richting gaf aan de bewegingen, begon te wankelen;
- en dit niet louter als gevolg van het uiterlijke motief dat het contrast tussen
  - enerzijds het voortdurende falen van de metafysica en
  - anderzijds het continu en steeds machtiger aanzwellen van de theoretische en praktische resultaten van de positieve wetenschappen
  - kolossale afmetingen aannam
43 Dan begint er een lange tijd, die zich uitstrekt van Hume en Kant tot op de dag van vandaag, waarin men hartstochtelijk worstelt om tot een helder begrip te komen van de ware redenen van dit eeuwenlange falen
- Hume 1739 –

.

§ 5. Het ideaal van de universele filosofie en bet proces van de innerlijke ontbinding ervan

44 Het noodzakelijke gevolg was een vreemde wending in het hele denken.
- De filosofie werd een probleem voor zichzelf, en in de eerste plaats begrijpelijkerwijs in de vorm van de vraag naar de mogelijkheid van de metafysica, waarmee impliciet de zin en mogelijkheid van de gehele rede-problematiek gemoeid was.
- Wat positieve wetenschappen betreft, die leken aanvankelijk onaantastbaar
44 De volgende vraag kwam op:
- “Kunnen rede en zijnde van elkaar gescheiden worden, wanneer de kennende rede bepaalt wat zijnde is?”
45 De scepsis in aanzien van de mogelijkheid van de metafysica, ineenstorting van het geloof in een universele filosofie als leidster van de nieuwe mens, betekent in feite de ondergang van het geloof in de rede, opgevat zoals de oudheid kennis tegenover mening zette
45 Wanneer de mens dit geloof verliest, betekent dat niets anders dan dat hij het geloof “in zichzelf” verder liefst, in het ware Zijn dat hem eigen is

rede (zn) : betoog, oratie, pleidooi, prevelement, redevoering, speech, toespraak, verhandeling, vertoog, voordracht.

rede (zn) : denkvermogen, geest, geestvermogen, intellect, logos, ratio, verstand.

.

Rede (definitie)

het begrips- en onderscheidingsvermogen van de mens;
het gezond verstand: iemand tot rede brengen: ervoor zorgen dat hij weer naar gezond verstand luistert;
niet voor rede vatbaar zijn onredelijk zijn;
dat ligt in de rede dat zou redelijk, logisch zijn

46 Onze belangstelling gaat hier alleen uit naar de filosofische moderne tijd

§ 6. De geschiedenis van de moderne filosofie als strijd voor de zin van de mens

47 De eigenlijk geestelijke strijd van de Europese mensheid als zodanig speelt zich af als strijd tussen de filosofieën, namelijk tussen de sceptische filosofieën (of liever gezegd de wan filosofieën, die Alleen het woord ” filosofie” hebben behouden, maar niet haar opgave) en de werkelijke, nog levende filosofieën.
48 […] dan wel of niet veel eer in de Griekse mensdom voor het eerst iets is doorgebroken wat als entelechie (intelligentie) in de mensheid als zodanig besloten ligt.
- Mensheid in het algemeen is wat het wezen betreft mens-zijn in generatief en sociaal verbonden menselijke culturen, en als de mens een rede wezen is (animal rationale), dan is hij dat alleen voor zover zijn gehele mens-zijn redemens-zijn is – latent gericht op de rede, openlijk gericht op de tot zichzelf komende intelligentie
- Filosofie, wetenschap zou op die manier de historische beweging zijn van de openbaring van de universele, de mensheid als zodanig “aangeboren” rede
- NOOT 10 ” entelechie” is ruwweg doeloorzaak, de oorzaak in de filosofie van Aristoteles die een ding Als het ware na zijn uiteindelijke doel drijft
48 We zijn er nu zeker van dat het rationalisme tussen 1700 – 1800 en de manier waarop dit de vereiste eigen bodem voor de Europese mensheid wilde verwerven, naïef was

48 Moeten we echter met dit naïeve, en consequent doordacht zelfs absurde rationalisme ook de echte zin van het rationalisme opgeven?
48 En hoe staat het met de serieuze opheldering van die naïviteit, van die absurditeit, en hoe staat het met de rationaliteit van het veelgeprezen irrationalisme dat van ons wordt verlangd?
48 Als we geacht worden daarna te luisteren, moet dat ons dan niet eerst met redelijke overwegingen en gronden overtuigen?
49 Is de irrationaliteit ervan uiteindelijk niet wederom een bekrompen en slechte rationaliteit, nog erger dan die van het oude rationalisme?
49 Is het eigenlijk niet de rationaliteit van de “luie rede” wie de worsteling uit de weg gaat, de worsteling om de ultieme gegevenheden te verhelderen, evenals de doeleinden en wegen die van daaruit definitief in waarachtige rationeel worden aangegeven?

§ 7. Het plan van de onderzoekingen in dit geschrift

49 Nu over onszelf, filosofen van dit heden: wat kan, wat moet een bezinning van die zojuist geschetste aard voor onze betekenen?
50 We zijn dus in ons filosoferen functionarissen van de mensheid
50 Het is duidelijk dat we een grondige historische en kritische herbezinning nodig hebben (wat anders kan hier uitkomst brengen?), Om voor alle definitieve beslissingen tot een radicaal zelfbegrip te komen
50 In het navolgende wil ik proberen de wegen na te gaan die ik zelf heb afgelegd en waarvan ik de uitvoerbaarheid en stabiliteit In de loop van decennia heb beproefd
50 We en van nu af aan dus gemeenschappelijk voorwaarts, gewapend met een uiterst sceptische, maar niet bij voorbaat negativistische geesteshouding
51 […] de verborgen teleologie […]