laatste wijziging: 07-03-2024
07 van Heemstra – Wat is ruimte waard
Auteur: van Heemstra, Marjolijn
Boek: Wat is ruimte waard 2023 - 90 blz
Gelezen: 18-02-2024 tot 21-02-2024 in Spanje tijdens het overwinteren
Voor: SENIA Assen Fil 3
 |
.
Introductie
- Wat is ruimte waard? Een urgente vraag die als het aan Marjolein van Heemstra ligt al veel eerder gesteld had moeten worden.
- Waar de Europeanen zeshonderd jaar geleden de wereld als winstbejag koloniseerden, daar dreigt de ruimte een zelfde lot te ondergaan. De maan als dode materie die ongebreideld geëxploiteerd mag / moet worden om angstvallig te kunnen blijven vastklampen aan ons desastreuze consumptiepatroon.
- In tegenstelling tot de aarde, is de ruimte grenzeloos.
- De koloniale geest waart nog altijd rond. Aan de hand van de beklimming van de Voltzberg in Suriname doorgrondt Van Heemstra hoe de koloniale mentaliteit voortleeft in onze verhouding tot de natuur. Ze onderzoekt het verleden om ons te waarschuwen voor een toekomst die zich in het heden ontvouwt: de toe-eigening van de ruimte. Wat nodig is, aldus Van Heemstra, is een fundamenteel ander begrip over wat ruimte voor ons waard is.
.
Hoofdstuk I: Een ongemakkelijke ontmoeting
- In het eerste hoofdstuk doorgrondt Van Heemstra de koloniale mentaliteit door in de voetsporen van haar voorouders te treden. Dit brengt haar op de top van de Voltzberg in Suriname waar een adembenemend uitzicht over een groene vallei haar blik vult.
- Ze raakt overweldigd door de schoonheid van de weidse natuur die in haar grootsheid zowel een aantrekkelijk als verontrustende beleving teweegbrengt.
- Van Heemstra geeft een fenomenologische analyse van de natuur.
- Ze contrasteert haar eigen natuurbeleving met die van haar voorouders.
- Twee totaal verschillende wereldbeelden
- waar Van Heemstra zichzelf in de natuur plaatst en
- haar voorouders zichzelf boven de natuur plaatsen.
- Laatstgenoemden zien de natuur als een verzameling losstaande objecten die een instrumentele waarde bezitten voor het bereiken van het eigen doel: de koloniale mentaliteit. Het is een objectieve benadering die van de beleving van de natuur abstraheert door de natuur te reduceren tot losstaande meeteenheden
- Door een dergelijke benadering is de witte kolonist blind voor de subjectieve beleving van de natuur. Door zichzelf in de natuur te plaatsen en haar te begrijpen als een levend wezen ziet Van Heemstra de inherente waarde die zij (niet het) bezit. Het inzien van de betekenis is wat werkelijke schoonheid inhoudt.
- Van Heemstra maakt een sneer naar de westerse wetenschappelijke kijk op dingen, neemt het op voor mythen en verhalen van de oorspronkelijke [–2–] bewoners die misschien wel spreken over ‘de verblijfplaats van geesten’, maar in werkelijkheid een taal spreken waar de subjectieve beleving van de natuur in gewaarborgd ligt.
.
Hoofdstuk II: Wat is een maanvallei waard?
- In dit hoofdstuk maakt Van Heemstra de sprong van het verleden naar de toekomst
- Echter blijkt de verandering van tijd en plaats geen garantie op de verandering van de koloniale mentaliteit.
- Wat de Nieuwe Wereld destijds voor de Europese kolonisten was, is de maan voor de (miljardairs) mensheid nu.
- Niets meer dan een natuurobject voor winstbejag. De paradox is gelegen in het feit dat, waar de meeste westerlingen inmiddels het kolonialisme moreel afkeuren, de kolonisatie van de maan wordt toegejuicht onder het mom van progressie.
- Een juridische route van contracten voor het plegen van mijnbouw is op dit moment in volle gang: deze zal de eenheid van de maan opdelen in een fragmentarisch landschap van grenzen en zones.
- Waar Van Heemstra voor waarschuwt, is dat het koloniale narratief straks het fundament vormt voor een nieuwe gemeenschap. Echter reikt haar echte waarschuwing dieper. Ze stelt zichzelf de vraag of de mens uberhaupt gerechtigd is om zich de maan (of Mars) toe te eigenen.
- Van Heemstra is een spreekbuis voor de inherente waarde van de maan als geheel, die zich afzet tegen de koloniale mentaliteit die het voorzien heeft op de instrumentele aarde van de fragmentarische onderdelen (grondstoffen) van het schitterende hemellichaam die de nacht van een prachtige maneschijn voorziet.
.
Hoofdstuk III: Het horizontale verleden
- Vanuit hier stelt Van Heemstra zichzelf de vraag hoe de koloniale mentaliteit van nu moreel wordt gelegitimeerd.
- De grondslag hiervan ons wereldbeeld van een toekomst die alleen kan geschieden Iangs de lijnen van onbeperkte groei.
- Van Heemstra wijst op onze weerstand tegen verandering.
- En wie de verandering niet in zichzelf zoekt, verplaatst het probleem en zoekt de oplossing buiten zichzelf.
- In onze drang naar behoud van ons consumptiepatroon zijn we in een toekomst gaan geloven die alsmaar verder en alsmaar groter wordt, om in onze vraag naar brandstof te voorzien.
- Een vooruitgangsgeloof dat tegen de grenzen van de aarde is aangelopen, maar in de ruimte haar oneindige speelveld opnieuw heeft uitgevonden.
- Wat een dergelijk wereldbeeld constitueert is wat Van Heemstra “horizontaal denken” noemt.
- Deze vorm van denken kenmerkt zich door het land van aankomst tegemoet te treden zonder nieuwsgierigheid en verwondering. Het is geen open houding naar wat er ‘is’ of ‘was’, maar een in zichzelf gekeerde houding die zich slechts focust op wat het land in de toekomst te bieden heeft. De koloniale mentaliteit is doordrongen van horizontaal denken.
- Zij heeft een oog voor tradities, talen, bevolkingsgroepen, dieren en bossen. terker nog, deze vormen slechts een hindernis voor het behalen an het eigen doel.
- Het is binnen dit denkkader dat de maan in 1973 dood is verklaard als legitimatie voor exploitatie. [–3–]
- Van Heemstra plaatst hier “verticaal denken” tegenover. Een open houding die de omgeving leest, oog heeft voor gelaagdheid van een omgeving die bestaat uit herinneringen, taal, cultuur en onderlinge verbondenheid.
- De verticale blik constitueert de subjectieve beleving die de omgeving van waarde en betekenis voorziet. Van Heemstra doelt hiermee op een holistische benadering van de natuur die veelal wordt aangehouden in niet-westerse natuurfilosofieen.
- Een holistische visie ziet de natuur als een geheel waarin alles in een betekenisvolle samenhang verbonden is. Dit in tegenstelling tot het reductionistische denken in de westerse filosofie, die het geheel steeds verder reduceert tot onafhankelijke deeleenheden.
.
Hoofdstuk IV: Het gesprek met de maan
- In dit hoofdstuk bespreekt Van Heemstra de subjectieve beleving van de maan binnen de kaders van het verticale denken. Wie naar de gelaagdheid van de maan kijkt, herkent haar plaats in de natuur door haar cyclische invloed op dieren, planten en de zee. En net zoals de maan ligt ingebed in onze natuur, zo bezit ze ook een culturele w arde die zich uit in muziek, dans en rituelen.
- Deze verbindende rol van de maan tussen natuur en mens is wat Van Heemstra het “gesprek met de maan” noemt. In dit gesprek orienteren dieren zich en vinden mensen troost en inspiratie.
- Aan het einde van dit gesprek refereert Van Heemstra paradoxaal genoeg aan de ontmoeting met onze gesprekspartner: de maanlanding. Wat een kans was voor een ontmoeting met een gelijke, werd een overwinning op de ander. Het ging niet om het Ieren kennen, maar om overmeestering.
- Het is de poezie en verwondering die het verliest van de technologie. De subjectieve beleving van de objectieve benadering. Het verticale denken van het horizontale denken. De maan dood, het gesprek ten einde.
.
Hoofdstuk V: De maan haar gezicht teruggeven
- Om de maan niet hetzelfde lot te laten ondergaan als alle dieren en mensen destijds in de Nieuwe Wereld, is het volgens Van Heemstra van belang de maan haar gezicht terug te geven. Hoewel ze veelvuldig de oude mythen en verhalen rondom de maan als voorbeeld neemt, is een dergelijke poetische taal volgens haar niet voldoende om het winstbejag van de mijnbouw te stoppen.
- Wat nodig is, is het erkennen van de maan als rechtspersoon – ondeelbaar, met een autonome, lichamelijke integriteit – binnen onze waardengemeenschap. Door de maan als rechtspersoon te erkennen zal deze niet zomaar overmeesterd mogen worden, maar d ent eerst zorgvuldig begrepen te worden om te bepalen wat haar belangen en kwetsbaarheden zijn. De maan als rechtspersoon rrarkeert daarmee de overgang van horizontaal naar verticaal denken.
Volgens Van Heemstra vereist het spreken over de maan als rechtspersoon een andere taal met een andere grondslag (mythe). Niet de horizontale mythe van ongebreidelde groei die de kolonisten ooit in staat stelden de aarde te exploiteren – en nu de ruimte, maar da verticale mythe waarin de maan haar inherente waarde en betekenis terugkrijgt.
Zoals ze zegt, “een taal waarmee wij een [–4–] antwoord kunnen geven op de vraag wat ze waard is als ze ons en geld oplevert.” (p. 21). Een taal die uitdrukking geeft aan de ecologische en culturele verbondenheid en zo de maan van diepte voorziet.
.
Hoofdstuk VI: De Voltzberg
- Het laatste hoofdstuk eindigt Van Heemstra bij het begin van het verhaal: de Voltzberg. Ze worstelt met de grote steen die haar orouders vol trots hebben gemarkeerd met hun achternaam als eerbiedige herdenking aan hun aanwezigheid in het gebied. Niet wetende dat de betekenis van hun naam inmiddels is veranderd in een pijnlijk brandmerk van de koloniale herinnering.
- Maar ze realiseert zich dat de steen verplaatsen slechts zou getuigen van onwil om onszelf te veranderen. Van Heemstra wil zichzelf leren te verzoenen met de herinnering die in de verticale betekenis van de omgeving geborgen ligt. Het is een mentaliteit die toewijding, nieuwsgierigheid en verwondering vereist voor de omgeving die men neemt.
- Een dergelijke open houding tot verandering is kwetsbaar, maar laat ons tegelijkertijd beseffen dat de verandering die wij teweegbrengen buiten onszelf net zoveel kwetsbaarheid met zich brengt.
Recensies
Discussievragen
- Van Heemstra maakt een onderscheid tussen horizontaal en verticaal denken. In hoeverre herkent u beide vormen van denken bij u zelf? En denkt u dat het mogelijk is om altijd de gelaagdheid van de omgeving in acht te nemen? Of is dit simpel weg te veeleisend?
- De maan heeft volgens Van Heemstra een grote culturele, spirituele en poëtische waarde. Welke waarde heeft de maan voor u? En kunt u andere objecten noemen die een dergelijke waarde hebben voor u?
- Volgens Van Heemstra moeten we een taal vinden waarmee wijantwoord kunnen geven op de vraag wat de maan waard is als ze ons geen geld oplevert. Bent u het hiermee eens? Zo ja, hoe ziet dit er volgens u uit? Of is het ook mogelijk om een duurzame verhouding tot de natuur te ontwikkelen door haar juist ineconomische waarde uit te drukken?
- Het lijkt erop dat Van Heemstra denkt dat de erkenning van de maan als rechtspersoon een brug vormt van horizontaal naar verticaal denken. Bent u het hier mee eens? Denkt u dat erandere manieren zijn om verticaal te leren denken?
- Vindt u dat de exploitatie van de ruimte een mogelijke oplossing biedt voor de problemen op aarde? Zo ja, op welke manier? Zo niet, welke gevaren ziet u?
- Volgens Van Heemstra reduceert horizontaal denken de natuur tot deeleenheden, waardoor de natuur als geheel haar intrinsieke waarde verliest. Echter heeft dit ook bijgedragen aan het menselijk welzijn zoals het coronavaccin, elektriciteit en anticonceptie. Denkt u dat een holistische beleving van de natuur dergelijke progressie in de weg staat? Of zijn beide te verenigen?
- Volgens Van Heemstra zou het verplaatsen van haar familiesteen op de Voltzberg een onwil zijn om te veranderen.Bent u het daar mee eens? Wat zou u doen?
- Heeft dit essay u nieuwe inzichten gegeven op uw verhouding tot de natuur? Zo ja, denkt u dat dit een verandering teweegbrengt in uw beleving van de omgeving?
- Waarom zou u dit essay aan andere mensen aanraden? [–6–]