08 Zweistra – Waarheidszoekers
Auteur: Zweistra, Cees
Boek: Waarheidszoekers - 2021
Gelezen: juni 2022
ISBN: 978 90 4353 666 0
Voor: Senia Assen Fil 3
- https://8weekly.nl/recensie/waarheidszoekers-cees-zweistra-recensie
- https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/filosoof-cees-zweistra-legt-uit-waarom-je-complotdenkers-serieus-moet-nemen~b76c6e0e/
- https://www.youtube.com/watch?v=50hJEHefe3M&t=16s
- https://archief.brainwash.nl/bijdrage/filosoof-cees-zweistra-complotdenkers-keren-zich-willens-en-wetens-af-van-de-werkelijkheid
- Actueel boek over het ontstaan en het karakter van complotdenken en hoe we met complotdenkers moeten omgaan.
De bestorming van het Capitool en de anti-coronaprotesten hebben het complotdenken definitief in de openbaarheid gebracht. Onder invloed van bekende Nederlanders zoals Lange Frans en Thierry Baudet heeft een nieuwe vorm van complotdenken ook in Nederland stevige voet aan de grond gekregen. Inmiddels kennen we allemaal wel iemand die zich een waarheidszoeker noemt en die meent dat een wereldwijde elite bezig is duistere plannen uit te voeren.
In dit boek maken we kennis met het nieuwe complotdenken . In klare taal maakt Cees Zweistra duidelijk waar het nieuwe complotdenken vandaan komt en welke rol technologie heeft in het ontstaan en verspreiden van complottheorieën. Via aansprekende beelden neemt hij een stevige positie in. Want is het nieuwe complotdenken een vorm van kritiek, een onschuldig tijdverdrijf of een alarmerend signaal van een technologische cultuur die dreigt te ontsporen?
Complottheorieën zijn van alle tijden. Cees Zweistra analyseert op een nauwgezette wijze zowel het klassieke als het nieuwe complotdenken. Hij beschrijft een filosofische zoektocht om de huidige complottijd te duiden en te begrijpen. Van groot belang daarbij is wat de invloed van de technologie is in het ontstaan en verspreiden van complottheorieën. De zoektocht begint met de verslaglegging van twee bijeenkomsten van aanhangers van een complottheorie. Vervolgens neemt Zweistra je op een indrukwekkende manier mee in alle facetten en kenmerken, maar ook met de gevaren van het complotdenken in de samenleving. Als hoogtepunt brengt Zweistra het caligulisme naar voren; een nieuw stadium in het complotdenken. Complotdenkers noemen zich liever “˜waarheidszoekers”, maar het zijn “˜waarheidszoekers” zonder hun “˜waarheid” te bekritiseren. Het boek Waarheidszoekers is filosofisch interessant en in de complottijd waarin we leven zeer actueel voor de lezer die kennis van complottheorieën wilt doorgronden.
In Waarheidszoekers analyseert filosoof Cees Zweistra minutieus het hedendaagse complotdenken. Hij betoogt dat er een breuk is met het “˜klassieke complotdenken“, dat deze sterk samenhangt met de opkomst van digitale technologieën én dat dit ons zorgen zou moeten baren.
- Proloog
- Deel II
- Hoofdstuk 1 Het complotdenken vandaag
- 1-1 Complotkoningen en afvalligen
- 1-2 De revolte van de waarheidszoekers
- 1-3 Complotdenken en paradoxen
- 1-4 Complotdenken en kritiek
- 1-5 Complotdenken en technologie
- 1-6 Complotdenken en geweld
- 1-8 Een complottijdperk?
- 1-9 De complottijd waarin we leven
- Hoofdstuk 2 De complottijd waarin we leven
- 2.1 Dalende complotgrafieken
- 2.2 De stabiliteit van het complotdenken
- 2.3 Complotdenken is voor losers
- 2.4 Hedendaagse complotdenkers als politieke verliezers
- 2.5 De naïeve houding over het aandeel van technologie
- 2.6 Waarom technologie niet de enige oorzaak is van het complotdenken
- 2.7 Een realistische kijk op het aandeel v d technologie
- 2.8 Het narratief v d domme loser
- 2.9 Leven in een ander soort complottijd
- 2.10 Bouwstenen voor een nieuwe kijk op het complotdenken
- 2.11 Voorbij het klassieke complotdenken
- Hoofdstuk 3 Voorbij het klassieke complotdenken (STELLING)
- 3.2 Het klassieke denken over complotten bezien vanuit de psychologie
- 3.3 De truthers en het klassieke complotdenken
- 3.4 Het punt van de klassieke complotdenkers
- 3.5 Het klassieke complotdenken en de mens als “etiketteermachine”
- 3.6 Waarom we de complotten van tegenwoordig niet moeten debunken
- 3.7 Waarom we voorbij het humanisme moeten gaan
- 3.8 Kenmerken van het nieuwe complotdenken
- 4 Kenmerken van het nieuwe complotdenken
- 4.1 Het complotdenken als beeld van een tijd
- 4.2 Schets van het nieuwe complotdenken
- 4.3 Het niets en tribalisme in het nieuwe complot denken
- 4.4 Voorbij het klassieke tribalisme
- 4.5 Het techno- tribalisme en het maken van een nieuwe wereld
- 4.6 De rode draad van het klassieke naar het hedendaagse complot denken
- 4.7 Absurditeiten in de steen van Sisyphus
- 4.8 Connecting the dots: een voorlopige definitie van het nieuwe complot denken
- Het huidige complot denken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven verhouding tot een absurd gemaakt bestaan
- 4.9 absurditeit, geweld en thuisloosheid
- Begrijpen.
- Klassiek- en hedendaags complotdenken
- Inhoudsloos
- Zonder verbinding
- “˜Onlife” leven
- Filosoof Cees Zweistra legt uit waarom je complotdenkers serieus moet nemen
Proloog
- 11 François – Michèle Hollebecq
Hoofdstuk 1 Het complotdenken vandaag
- 12 MSM = Main Stream Media. Waarheidszoekers begint onderzoekend. Zweistra beschrijft bijeenkomsten die hij bijwoont van hedendaagse complotdenkers. Daar ontmoet hij mensen die er uiteenlopende visies op de werkelijkheid op na houden. De meesten zijn het erover eens dat de MSM (Main Stream Media) geen nieuwsgaarders zijn, maar bedrijven die worden aangestuurd door de Illuminati om ons mak en volgzaam te houden.
- 13 Bill Gates. Hoofdrollen in veel van de theorieën over de werkelijkheid die Zweistra krijgt te horen zijn weggelegd voor De Rothschilds, George Soros en Bill Gates. Zij hebben iets te maken met the New World Order en Agenda 21. Verder gaat het over babybloed drinkende pedofiele wereldleiders, een platte aarde én over drankjes om je immuunsysteem te boosten.
- 14 Mail met de aanhef “beste waarheid zoeker”
- 14 De andere krant: https://deanderekrant.nl/
Het precieze verhaal verschilt van persoon tot persoon, maar dat lijkt niet het allerbelangrijkste. Zo is het complotdenken van nu verworden tot: “˜een anarchistische smeltkroes waar commercie, spiritualiteit en kritisch vragen zonder probleem kunnen samenkomen. De enige test die moet worden doorstaan is van het individu en diens particuliere logica.”
1-1 Complotkoningen en afvalligen
- 15 Alex Jones – QAnon
- 16 fake-MAGA Make America Great Again
1-2 De revolte van de waarheidszoekers
- 17 B. Izar ( Lucas Hollert)
- 17 New World Order
- 19 Heemstede 2019
1-3 Complotdenken en paradoxen
- 21 De complotdenker leeft van de paradox
1-4 Complotdenken en kritiek
- 25 Complotdenken en kritiek
- 26 Sion
1-5 Complotdenken en technologie
- 28
- 29 Online was hun wereld
1-6 Complotdenken en geweld
- 30 QAnon
- 30 rode pil
- 30 Jake Angeli
- 31 Energievelden moeten weer in balans komen
1-7 Complotdenken en spiritualiteit
- 32 Reptilian-these van David Icke
- 33 De complotdenker vertrekt vanuit zichzelf en zal vanuit dat punt, vanuit het eigen zelf, een eigen werkelijkheid scheppen
- 34 Het hedendaagse complotdenken verschilt hier radicaal van. Meestal is het juist géén theorie, is er geen verhaal en zijn er geen alternatieve feiten. Het “˜verhaal” dat wordt verteld biedt geen uitleg over een gebeurtenis, het verklaart niets. Het is een monologisch zenden en vragen stellen, maar er wordt geen theorie opgesteld. Denk aan topmodel en influencer Doutzen Kroes die “˜zo veel vragen” had. Dit just asking questions heeft ook tot gevolg dat mensen zich niet meer verantwoordelijk voelen voor wat ze insinueren. Je stelt namelijk niks, je stelt je alleen kritisch op, dat is toch voldoende? Ook in die neiging om “˜slechts vragen te stellen” zie je hoe het hedendaagse complotdenken weggaat van de inhoud. Met iemand die slechts vragen opgooit en geen antwoord geeft kun je niet in discussie.
1-8 Een complottijdperk?
1-9 De complottijd waarin we leven
Hoofdstuk 2 De complottijd waarin we leven
- 37 Studie naar 100 jaar complotdenken
- 38 Pinker
2.1 Dalende complotgrafieken
- 39 Maart 2020
2.2 De stabiliteit van het complotdenken
- 42 Birther Movement : geboortecertificaat Obama
- 44 In 1890 monopolie
- 44 In 1950 Koude oorlog
2.3 Complotdenken is voor losers
- 45 Homeland – House of Cards
- 46 Weapon of the weak: Het complotdenken is
2.4 Hedendaagse complotdenkers als politieke verliezers?
- 46 Trump verloor, maar gaf dit niet toe
- 48 F v D ontkent een klimaatcrisis
- 49 F v D –> ja 21
- 50 Het zou te simpel zijn om de hedendaagse complotdenker te duiden als een politieke verliezen
2.5 De naïeve houding over het aandeel van technologie
- 51 Descartes :: moderne mensbeeld
- 52 Het humanistische mensbeeld versus Nietzsche de mens is in staat van wording
- 52 Het humanistische wereldbeeld stelt de positie van de mens, het individuele brein, centraal
2.6 Waarom technologie niet de enige oorzaak is van het complotdenken
- 53 De fabeltjes fuik van Arjen Lubach
2.7 Een realistische kijk op het aandeel v d technologie
- 55 QAnon
- 56 Het complotdenken komt niet uit het niets,
- hij ontstaat niet via een algoritme,
- het kan ontstaan vanuit een reëel problematische context,
- en vervolgens door technologie worden aangejaagd.
- Het is belangrijk om deze nuance te zien,
- want het dwingt ons zelf op zijn minst af te vragen wat deze context kan zijn en welke vragen die oproept
- en vervolgens door technologie worden aangejaagd.
- het kan ontstaan vanuit een reëel problematische context,
- hij ontstaat niet via een algoritme,
2.8 Het narratief v d domme loser
- 56 paranoïde / slechte wetenschappers
- 57 pizzagate – Welch
- 59 Mensen zijn kwetsbaar en goedgelovig
2.9 Leven in een ander soort complottijd
- 61 Hij beschrijft een filosofische zoektocht om de huidige complottijd te duiden en te begrijpen. Van groot belang daarbij is wat de invloed van de technologie is in het ontstaan en verspreiden van complottheorieën.
- 62 Doel van Waarheidszoekers is het hedendaagse complotdenken te begrijpen en niet te debunken door diep op de inhoud in te gaan. Zweistra onderzoekt het complotdenken als een fenomeen dat ons iets vertelt over onze tijd en de manier waarop we leven. Zo trekt hij het complotdenken in een filosofische discussie.
2.10 Bouwstenen voor een nieuwe kijk op het complotdenken
postmoderne technologie en de loser
- 62 Susan Neiman
- 63 Foucault
- […] dat er geen waarheid meer is, […]
- 63 … link met postmodernefilosofie
- 64 postmoderne technologie
Hoe kunnen we het hedendaagse complotdenken dan wel zien? Volgens Zweistra als een “˜gemeenschap waar individuen samenkomen met eigen waarheden.” Binnen deze ruimte, die door de moderne technologieën enorm is vergroot, wordt het niet alleen mogelijk om je eigen waarheid te hebben, maar belangrijker nog, om je eigen (online) wereld te creëren
2.11 Voorbij het klassieke complotdenken
- 66 loser
- 66 technologie
Hoofdstuk 3 Voorbij het klassieke complotdenken (STELLING)
- 67 VSCO rage jezelf mooier maken dan je bent
- 68 Het complotdenken woekert op reële gevoelens van onvrede die op hun beurt mede het gevolg zijn van technologische ontwikkelingen
- 69 Willem Alexander draagt een enkelband
- 69 Angela Merkel is de dochter van Hitler
- 69 moeite met metaforen
- 71 STELLING van Zweistra:
Het complotdenken anno nu is anders dan vroeger een primair existentieel fenomeen dat een specifieke vorm en inhoud heeft gekregen in het technologische milieu waarin we socialiseren
3.2 Het klassieke denken over complotten bezien vanuit de psychologie
- 71 Zowel het klassieke als het hedendaagse
Volgens Zweistra verschilt het hedendaagse complotdenken van het klassieke complotdenken zoals dat steeds door wetenschappers is onderzocht en gedefinieerd. In de klassieke visie wordt de complotdenker gezien als een ontspoord individu dat met feiten en logische redeneringen weer op het rechte pad gezet kan worden. Deze visie is niet voldoende om het hedendaagse complotdenken te begrijpen.
- 73 intentioneel – de “bril” van Kant
- 74 We kennen betekenis toe aan
- 74 NOOT fenomenologie
3.3 De truthers en het klassieke complotdenken
- 78 Een voorbeeld van het klassieke complotdenken is de theorie dat de aanslagen op de Twin Towers op 9/11 een inside job was. De aanhangers van deze theorie, truthers geheten, geloven in een alternatief verhaal rondom deze gebeurtenis. Op basis van alternatieve feiten bevestigen ze de waarheid van dat verhaal.
3.4 Het punt van de klassieke complotdenkers
- 82 Irak : massavernietigingswapens waren er niet
- 83 toeslagenaffaire
- 83 Omtzigt – functie elders
- 85 In die zin zitten complotdenkers vast in een Platoonse grot
3.5 Het klassieke complotdenken en de mens als “etiketteermachine”
- 86 Hoe komt onzin in ons brein terecht?
Het cruciale filosofische standpunt hier is dat de betekenis in principe als beeld in ons brein zit en dat we dit projecteren op een werkelijkheid die anderszins betekenisloos is
- 87 Cherry picking
- 88 Boudry en Braeckman schuiven de complotdenker wat al te makkelijk terzijde, Zweistra kan zich niet vinden in debunken
3.6 Waarom we de complotten van tegenwoordig niet moeten debunken
- 89 89 Flat earth movement
Bij het hedendaagse complotdenken gaat het dus niet zozeer om de inhoud. Er is geen theorie en er zijn geen alternatieve feiten die deze theorie bewijzen. Dat maakt ook dat debunken geen enkele zin heeft, of zelfs onmogelijk is.
3.7 Waarom we voorbij het humanisme moeten gaan
- 91 Wat is Verlichting – Kant
- 92 Het idee dat van de mens als een streek van zijn omgeving afgescheiden individu, heerser over zichzelf en zijn omgeving, dat is een idee dat ons nu vooral belemmerd
- 93 Dataïsme – Harari
- 93 Het is daarom ::: instrumentisme als tegenhanger van totalitarisme, wordt toegepast op het informatietijdperk
- 93 data – media
omgevingsinclusief mensbeeld
3.8 Kenmerken van het nieuwe complotdenken
4 Kenmerken van het nieuwe complotdenken
4.1 Het complotdenken als beeld van een tijd
- 97 opnieuw worden doordacht
- 97 De internet-imams hebben plaatsgemaakt voor complot goeroes
4.2 Schets van het nieuwe complotdenken
- 99 NIETS
- 100 Er is geen controle vooraf en binnen de gemeenschap ook geen dialoog of discussie
- 101 Kierkegaard : onder een pseudoniem iets publiceren
- 101 De “alleen maar vragen stellen” houding – just asking questions
- 101 Baudet: Marokkanen die NS conducteurs bleken te zijn: het was mogelijk niet echt gebeurd, het had wel gebeurd kunnen zijn
4.3 Het niets en tribalisme in het nieuwe complot denken
- 103 Binnen een stam kun je wegkomen met leugens en halve waarheden, mits het verhaal bijdraagt aan de versteviging van de identiteit van de clan
4.4 Voorbij het klassieke tribalisme
- 106 Deze vorm van tribalisme sluit goed aan op de notie zoals die ontwikkeld is door Karl Popper in “de open samenleving en haar vijanden”
- 107 Voor Popper is de tribale samenleving totalitair, omdat het een collectieve mythen als leidend aanneemt en het individu daaraan onderwerpt
- 107 we moeten onze rechtvaardiging niet ontlenen aan een mythisch verhaal
- 108 Wat de complotdenker kenmerkt, is dat hij zijn mythe zelfs dicht. Hij doet dat binnen de technologische architectuur van de wereld waarin hij staat
4.5 Het techno- tribalisme en het maken van een nieuwe wereld
- 109 De complotdenker moet scherp worden onderscheiden van de conservatief die een poging doet om verloren gegane structuren te herstellen
- 109 Waar de mythes van Popper worden gebruikt om het individu te onderwerpen, gebruikt het individu binnen de nieuwe techno- tribale constellatie juist mythes om zichzelf te ontdekken
4.6 De rode draad van het klassieke naar het hedendaagse complot denken
- 111 Het is ook mogelijk om achter het steekspel over feiten en de (on) waarheid van complottheorieën een metafysische discussie te ontwaren.
- 111 In die discussie is de vraag aan de orde naar de zin en betekenis van mens en schepping (Camus)
- 111 Keeley : complotdenkers hebben een (tribaal) wereldbeeld waarin gebeurtenissen niet zomaar uit het niets plaatsvinden, passen in een zeker plan
- 112 klassieke complotdenkers : shit happens
- 112 moderne complotdenkers : absurdisme
4.7 Absurditeiten in de steen van Sisyphus
- 114 de zin van het bestaan
4.8 Connecting the dots: een voorlopige definitie van het nieuwe complot denken
- 115 oorzaak – vorm – inhoud
- 116 DEFINITIE:
DEFINITIE Het huidige complot denken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven verhouding tot een absurd gemaakt bestaan
4.9 absurditeit, geweld en thuisloosheid
Begrijpen
Zweistra neemt je mee door de geschiedenis van het wetenschappelijke onderzoek naar complotdenken. Doel van Waarheidszoekers is het hedendaagse complotdenken te begrijpen en niet te debunken door diep op de inhoud in te gaan. Zweistra onderzoekt het complotdenken als een fenomeen dat ons iets vertelt over onze tijd en de manier waarop we leven. Zo trekt hij het complotdenken in een filosofische discussie.
Klassiek- en hedendaags complotdenken
Volgens Zweistra verschilt het hedendaagse complotdenken van het klassieke complotdenken zoals dat steeds door wetenschappers is onderzocht en gedefinieerd. In de klassieke visie wordt de complotdenker gezien als een ontspoord individu dat met feiten en logische redeneringen weer op het rechte pad gezet kan worden. Deze visie is niet voldoende om het hedendaagse complotdenken te begrijpen.
Een voorbeeld van het klassieke complotdenken is de theorie dat de aanslagen op de Twin Towers op 9/11 een inside job was. De aanhangers van deze theorie, truthers geheten, geloven in een alternatief verhaal rondom deze gebeurtenis. Op basis van alternatieve feiten bevestigen ze de waarheid van dat verhaal.
De link met onze technologische omgeving is hierbij van belang, stelt Zweistra. We kunnen op internet van alles roepen, zonder écht in gesprek te gaan en zelfs zonder achter ons standpunt te gaan staan. Je hoeft niet te gaan staan voor wat je naar voren brengt, je bent slechts een vraagsteller die een balletje opgooit.
Inhoudsloos
Bij het hedendaagse complotdenken gaat het dus niet zozeer om de inhoud. Er is geen theorie en er zijn geen alternatieve feiten die deze theorie bewijzen. Dat maakt ook dat debunken geen enkele zin heeft, of zelfs onmogelijk is.
Hoe kunnen we het hedendaagse complotdenken dan wel zien? Volgens Zweistra als een “˜gemeenschap waar individuen samenkomen met eigen waarheden.” Binnen deze ruimte, die door de moderne technologieën enorm is vergroot, wordt het niet alleen mogelijk om je eigen waarheid te hebben, maar belangrijker nog, om je eigen (online) wereld te creëren. In die wereld hoef je niet langer in gesprek met je medemensen die een andere visie hebben om zo samen tot een consensus te komen, omdat er nou eenmaal maar één werkelijkheid is waarin je moet samenleven.
De hedendaagse complotdenker snijdt zich los uit die gemeenschappelijke werkelijkheid, waar hij niet langer onderdeel van wil zijn. Vervolgens vormt hij zijn eigen werkelijkheid om zich zo weer thuis te voelen in de (zijn eigen) wereld. “˜Het complotdenken van vandaag heeft niets of bijna niets te maken met het onthullen van complotten en reële problemen. De complotdenker spreekt niemand tegen, want hij relateert tot niemand.”
Zonder verbinding
Wat kunnen we leren van de constatering van het hedendaagse complotdenken? Dat het mogelijk is om in onze huidige samenleving zonder verbinding in onze eigen werkelijkheid te leven. Dat zegt iets over onze samenleving. Zweistra vergelijkt de hedendaagse complotdenker met de Romeinse keizer Caligula uit het toneelstuk van Albert Camus uit 1938. Caligula wil de werkelijkheid niet omarmen, maar veranderen. Precies dat wil de hedendaagse complotdenker ook, en kán hij ook, in de onbegrensde ruimte van de moderne technologie.
“˜Onlife” leven
Zweistra”s nadruk op de rol die moderne technologieën spelen in het steeds verder verindividualiseren van de samenleving doet soms wat conservatief aan. Toch is dat niet hoe hij het lijkt te bedoelen, blijkt aan het eind van zijn boek. Daar geeft Zweistra een betoog voor meer regulering van onze technologie zodat ze ons juist meer verbonden en minder losgezongen kan maken. Technologie is niet de reden van het hedendaagse complotdenken, maar de manier waarop technologie vandaag de dag tot onze beschikking staat (en slechts wordt gereguleerd door de Tech bedrijven die er geld aan verdienen) maakt het wel mogelijk.
Door een andere, meer gereguleerde vorm van technologie kunnen we zowel online als “˜in de wereld” leven, waarbij de relatie daartussen juist wordt vergroot. “˜We zouden onlife moeten leven, in de zin dat we met technologie een wereld bouwen die op aarde is.”
Waarheidszoekers is een gedegen en echt filosofisch onderzoek naar het fenomeen complotdenken én naar onze huidige tijd, waarin een nieuwe vorm van complotdenken mogelijk wordt. Zweistra is goed ingelezen, legt helder uit én komt met een interessante nieuwe invalshoek. Het boek is rijk aan informatie maar wordt nergens saai. Waarheidszoekers is een mooie toevoeging aan het denken over complotdenken en een goed startpunt voor een meer filosofische kijk op dit fenomeen.
Filosoof Cees Zweistra legt uit waarom je complotdenkers serieus moet nemen
Ronald van Raak 28 oktober 2021
Waar komen al die complotdenkers toch ineens vandaan en wat zegt dit verschijnsel over onze samenleving? Die vraag staat centraal in Waarheidszoekers – Wat bezielt complotdenkers? van Cees Zweistra. Deze Rotterdamse rechtsfilosoof dompelde zich onder in de wereld van mensen die geloven in satanische elites of in de platte aarde, van QAnon tot Café Weltschmerz. Met de boodschap om deze waarheidszoekers serieus te nemen.
Complotdenkers zijn vaak de verliezers van onze samenleving en ook de brengers van een ongemakkelijke boodschap: dat een groep mensen zich niet meer thuis voelt in deze wereld en zich begeeft in een parallelle werkelijkheid, die mogelijk is geworden door de digitale revolutie. De filosoof Zweistra laat zien hoe ook postmodernisme en neoliberalisme de ontsporing en de vlucht van het complotdenken in de hand hebben gewerkt. Zie de complotdenkers niet als losers maar als een voorhoede, die ervoor kiest om niet meer te wonen in deze wereld. Een absurditeit die laat zien hoe absurd onze werkelijkheid is geworden.
‘Complotdenkers zijn niet dom of gek, maar kwaadaardig’, zegt techniekfilosoof Cees Zweistra. In zijn boek Waarheidszoekers beschrijft hij hoe complotdenkers zich afkeren van de werkelijkheid en hun eigen parallelle wereld bouwen. Ze kiezen volgens hem welbewust voor de leugen, en daarmee voor het kwaad. En dat is niet zonder gevaar. Aan de hand van muziek spreekt hij erover met Johan Fretz in de HUMAN-podcast Brainwash (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed).
In deze verhitte tijden gaat een analyse van complotdenkers als ‘kwaadaardig’ niet onopgemerkt. Heb je een hoop op je af gekregen?
‘Ja, en niet alleen maar complimenten. Ook wel veel bijval, mensen die blij zijn dat dit een keer gezegd wordt. Er gaan stemmen op die zeggen dat we beter moeten leren luisteren naar complotdenkers, omdat daar een verborgen geluid zit wat we in de samenleving een kans moeten geven. Maar er zijn er die dat misbruiken om een bepaald eigenbelang na te streven. Het wordt steeds meer een soort mainstream manier om je in het politieke debat te mengen.’
Voordat het een rode lap wordt waar iedereen als een stier op afkomt: waar ligt de grens van het complotdenken? Want in tijden van corona zijn er ook mensen die kritisch zijn op het vaccin, en demonstreren, maar geen complotdenker zijn.
‘Dat is een vrij dunne lijn. Ik heb ook mailtjes gekregen van mensen die zeggen: ik ben coronakritisch, ben ik dan slecht? Mijn antwoord is dan: nee, natuurlijk niet. Voor mij ligt de grens bij de vraag of je bent betrokken op de wereld, of uiteindelijk vooral op jezelf. Het verschil zit ‘m erin of je gericht bent op de wereld en het herstel van een toestand waarin we allemaal leven, of dat je je met je engagement juist afkeert in een wereld die je volledig zelf naar eigen believen vormgeeft.’
De meeste mensen zullen zeggen dat ze altijd op de wereld zijn betrokken.
‘Ja, dat kan, maar voor mij is de wereld toch wel de fysieke wereld waarin corona een daadwerkelijk probleem is waar mensen aan doodgaan. Waarna de politieke vraag is: hoe gaan we hiermee om? Wanneer je zegt dat die realiteit niet bestaat omdat het maar een griepje is, dan keer je je van die realiteit af, terug in jezelf.’
Stel dat iemand tegen jou zegt: ‘Ik heb het vaccin niet genomen, want ik vind dat we gezonder moeten leven. En ik ben jong, en die mensen komen bijna niet op de IC, dus waarom zou ik?’ Is dat voor jou het begin van bij de werkelijkheid weggaan?
‘Dat is lastig. Ik vind dat zo iemand zich nog in het politieke debat begeeft, namelijk over waarden. Er is een realiteit, een pandemie, en hoe gaan we daarmee om? Als je zegt dat die realiteit voor jou niet bestaat, of je ervoor kiest om je ervan af te wenden, dan schuif je in de richting van het complot. Maar als je erkent dat het probleem er is, maar een manier van daarmee omgaan hebt die afwijkt van de mainstream, dan ben je niet meteen een complotdenker.’
Mensen die zeggen dat het vaccin überhaupt niet nodig is, ontkennen ook de realiteit?
‘Als je dat zou zeggen, dan misken je de realiteit dat dit een ziekte is waar mensen aan doodgaan. Maar de vraag hoe je ermee omgaat, dat is een politieke vraag, die je kunt inbrengen in het debat. De stemmen in het politieke debat die zich het luidst hebben laten horen hebben geen politiek debat gevoerd, maar de situatie ontkend. Zij zeiden dat het eigenlijk niet zo’n groot probleem is, het maar een griepje is, of dat de IC’s eigenlijk leeg waren.’
Dat is ontwrichtend?
‘Ja, dat is ontwrichtend, en een ontkenning van de realiteit waar we mee hebben om te gaan.’
Je zocht complotdenkers op in zaaltjes door het land. Hoe verliepen die gesprekken?
‘Mensen kwamen met opschrijfboekjes bij elkaar in kerken en zaaltjes, ze namen het serieus. Ik merkte dat ze dachten: wie is deze gast, wat komt hij hier doen? Ik zat in het publiek, en die zaaltjes zaten tamelijk vol. Het publiek was niet ideologisch eenduidig: mensen waren niet typisch herkenbaar als personen die naar dit soort bijeenkomsten zouden gaan. Het was gemengd: links en rechts kwam samen. Dat is ook wel te verklaren, want in het hedendaagse complotdenken gaat het uiteindelijk niet om de inhoud. De figuren in dat debat zijn niet geëngageerd met een bepaalde inhoud, maar met een bepaalde manier van in de wereld staan, namelijk de miskenning van de werkelijkheid.’
Jij gaat de discussie ook met ze aan. Hoe verloopt dat?
‘Ik heb geprobeerd dingen boven tafel te krijgen, om duidelijk te krijgen wat hier nu aan de hand is. Zoals over klimaatontkenning, wat een belangrijk thema is in het hedendaagse complotdenken. Ik sprak mensen zoals natuurliefhebbers, van wie je zou verwachten dat ze begaan zouden zijn met klimaatproblemen. Ik probeerde de vraag in te brengen hoe je klimaatverandering kunt ontkennen, terwijl we bosbranden in Europa, Siberië en Brazilië hadden, en voor mijn gevoel de halve wereldbol in brand stond. Ik dacht wat meestanders te kunnen hebben in de zaal, maar het klimaat wordt toch als complot gezien van de linkse, globale elite die daarmee een bepaalde agenda willen doorvoeren.’
Had het zin om daar een gesprek over proberen te voeren?
‘Totaal geen zin. Het is een cliché in die wereld, maar wat ze mij meteen vroegen, was waar ik die beelden had gezien of waar ik die verhalen had gelezen. Dan zei ik dat ik dat uit kranten haalde, of van de NOS. Hun reactie was dat dit fake news is, en niet de werkelijkheid. Die tref je volgens hen aan op Twitter en tal van YouTube-kanalen, waar buiten de tunnelvisie van de mainstream media gekeken wordt. Zij zeggen dat niet zij in een tunnel zitten, maar de wereld. De sheeple, de volgzame kudde.’
Tegelijkertijd is de werkelijkheid soms ook duister en naar. Maken werkelijke gebeurtenissen zoals het pedoseksuele netwerk van Jeffrey Epstein, of het Toeslagenschandaal, het verklaarbaar dat mensen ontvankelijk zijn voor complotdenken?
‘Er wordt mij vaker gevraagd of het zo gek is dat mensen naar alternatieven zoeken om zich in het politieke debat te mengen, omdat er een wisselwerking is tussen overheden die falen en mensen die het vertrouwen in de politiek verliezen. Mensen die in de Toeslagenaffaire werden gemangeld door de Belastingdienst en de rechterlijke macht die de Belastingdienst gelijk gaf, terwijl zij meer voor de belangen van de burger hadden moeten opkomen.’
“De groep die ontdekt dat het complotdenken een nieuwe manier is om het politieke debat te domineren, gebruikt het als een wapen om zichzelf te positioneren.”
‘Als er geen politici waren geweest die daarvoor waren gaan staan, was daarmee misschien wel een nieuwe voedingsbodem voor complotdenken gecreëerd. Ik denk dat die groep er is, voor wie complotdenken een houvast is om om te gaan met machteloosheid en politieke impotentie. Met het onvermogen om jezelf gezien en gehoord te maken in een politieke gemeenschap. Maar de groep die ontdekt dat het complotdenken een nieuwe manier is om het politieke debat te domineren, gebruikt het als een wapen om zichzelf te positioneren. Zij willen niet in de werkelijkheid leven, en kiezen ervoor om die te mijden.’
Wie zijn dat?
‘Denk aan de Amerikaanse complotdenker Alex Jones, die in Nederland gekopieerd wordt door Robert Jensen. Hij weet enorm veel verkeer op zijn website te generen door absurde rants te houden over pedofiele Democraten, of over inside jobs rond school shootings in de Verenigde Staten. Hij mobiliseert grote groepen mensen rond niks. Het voert af van werkelijke problemen in de samenleving, het laat mensen de verkeerde kant uit rennen. Hij noemt het klimaatprobleem een hoax en een complot van globalisten. Als je je stem en middelen inzet om de samenleving een kant op te sturen die haar de vernieling in helpt, want dat is het gevolg als genoeg mensen dat gaan geloven, dan ben je kwaadaardig bezig.’
Complotdenken is een machtsmiddel?
‘Het wordt ook wel politiek complotdenken genoemd. Politici hebben ontdekt dat complotten inzetten werkt om macht te genereren. Thierry Baudet heeft dat tijdens de verkiezingen van 2017 gedaan, door een complottheorie te spinnen over MH17. Niet Rusland zou het vliegtuig hebben neergeschoten, maar Oekraïne, met steun van de CIA. Een klassiek complot. Hij zit daarmee in een voorhoede van een politiek dat dit kan en werkt. Dat er een electoraat is dat hierin mee te krijgen is in een politiek die zich niet in de werkelijkheid bevindt, maar zich daar juist van afkeert.’
Toch lijkt het electoraat voor complotdenken in Nederland vrij klein te zijn, en het vertrouwen in de mainstream media is relatief hoog.
‘Complotdenken kun je niet los zien van de online mediacultuur waarin wij zitten. Het belang daarvan neemt toe, en de belangen die daarachter zitten zijn private belangen. Waar ik me zorgen over maak, is dat dit niet zozeer belangen zijn die stroken met de belangen van de samenleving. De architectuur waarin het complotdenken rijpt, wordt verder doorontwikkeld, en niet op een manier die de gemeenschap verder helpt.’
Arvo Pärt – Für Alina.
Voor de podcast Brainwash koos filosoof Cees Zweistra het nummer Für Alina van componist Arvo Pärt uit Estland. ‘Het is een mooie afsluiting van dit gesprek. Dit staat voor mij voor nadenken en stilstaan.’ Iets wat bij uitstek relevant is bij een gesprek over complotdenken. ‘Muziek kan je helpen om een toestand van meditatie en zelfinkeer te bereiken, en dit nummer doet dat in het bijzonder.’
5. Absurditeit, geweld en thuisloosheid
- 119 Zweistra onderzoekt welke soorten absurditeit de hedendaagse complotdenker probeert te omarmen. Heidegger en Camus denken verschillend over vertrouwd zijn met/in de wereld waarin we leven.
- Bij Heidegger is het beeld van de aanhang tekenend wanneer we deze leren te gebruiken en hoe we als mensen samen in de wereld wonen.
- Bij Camus is de absurditeit in de wereld als vooraf gegeven. De mens woont niet in de wereld, de mens wordt door de wereld buiten geworpen.
- Bij beide opvattingen rijst de vraag op wat is de zin en betekenis in de wereld waarin we leven?
- Bij Heidegger: het is aan ons om betekenis te geven aan die wereld
- Bij Camus: thuis vinden in onszelf om de absurditeit te overwinnen.
- Camus ontwikkelt de ethiek van dit zelf: Don Juanisme. Don Juan geniet met anderen, maar miskent de afhankelijkheid daarvan; hij kiest voor zichzelf.(geweld van absurditeit)
- In `Genieten’ bij Levinas betekent het antwoord op de vraag `waarom doen we wat we doen?’ We kunnen door het genieten de afhankelijkheid omzetten naar onafhankelijkheid, menselijke vrijheid.
- Zweistra concludeert dat de echt absurde mens is degene die zonder welke relatie dan ook leeft. Zoals bij Narcissus, de zelfgenoegzame mens. (geweldsdaad)
- Volgens Hannah Arendt is de wisselwerking tussen thuis en gemeenschap van groot belang om niet te vervreemden.
- Bij thuisloosheid, het wegvallen van zowel een plaats in de wereld als van een publiek domein, is dit een voedingsbodem voor de acceptatie van totalitaire ‘propaganda’.
- De complottheorieën beloven de mens het thuis dat voor hem onbereikbaar is geworden in de wereld. Bij verlies van het eigene (ons huis-thuis), het andere (sociale relaties, common sense), en het vreemde (onszelf ontstijgen) ontstaat absurditeit, bijgeloof. Dit is niet los te zien van de impact van technologie.
- Technologie kan scheppen, maar ook vernietigen. Absurde technologie is: uit de wereld zijn geworpen, en mateloosheid van de technologie. Deze ontwikkeling maakt de weg vrij voor de opkomst en groei van het complotdenken.
DEEL II
Hoofdstuk 6. Hoe absurditeit gemaakt wordt
6-1 De eigenheid en de dubbele functie van de woning
- 146 Hannah Arendt benadrukt dat het belang van een woning, een woning, een afgesloten domein, een dubbele functie in relatie tot onze eigenheid heeft: het bouwen aan intieme relaties die aanwezig moet zijn om te kunnen komen tot een publiek leven.
- Als we alleen zouden leven in een publieke omgeving, raken we de dieptedimensie van ons bestaan kwijt.
6-2: Onze woning kunnen verliezen 152
- De complotdenker als ‘thuisloze‘, is zijn publieke thuis en zijn persoonlijke thuis, zijn fysieke aarding in de wereld kwijtgeraakt.
- De technologie, van televisie tot smartphones en online-sociale netwerken, heeft eraan bijgedragen, dat we in onze woning ons steeds meer terugtrekken. We raken door deze ontwikkeling ons fysieke contact met de buitenwereld kwijt.
- Arendt onderstreept dat mensen elkaar moeten blijven ontmoeten in de publieke wereld.
- We kunnen niet gezien en gehoord worden wanneer er geen ontmoetingsplaatsen zijn. Hierin groeit de common sense, elkaar verstaan en begrijpen, dat de samenleving bijeenhoudt. Bij een verdwenen common sense, ontstaat er een versplinterde wereld waar iedereen zijn eigen waarheid heeft.
6-3 vervreemd van het eigene van ons landschap 156
- De opkomst van het internet en het landschap van de media die ons in contact moet brengen met een publieke wereld, zijn geïndividualiseerd. Maar het zijn ‘ontmoetingsplaatsen’ voor gelijkgestemden.
6-4 het andere en het belang van de publieke wereld 158
- Het complotdenken van nu kan gezien worden als een reactie op de afkalvende structuren (het verdwijnen van dorpshuizen, verenigingen, kerken en winkels) van een gemeenschappelijke wereld. Het menselijk bewustzijn moet zich kunnen verhouden tot iets buiten hemzelf. Raken we dat vermogen kwijt, dan worden we absurd of, met een omschrijving van Arendt, spiritueel ontworteld.
6-5 verdwenen ontmoetingsplaatsen en afkalvende consensus 160
6-6 verdwenen en absurde technologie in de publieke wereld is er geen
- Hoe kunnen we thuisraken bij een complot? We zoeken allemaal ergens thuis te zijn. Wat de complotdenker definieert, is de vindplaats.
6-7 het vreemde en religieuze 165
6-8 mogelijkheid van haar relatie met spirituele 167
6-9 de natuur en de kracht van overweldiging een zigzag
6-10 de natuur als het kwetsbare 170
6-11 technologie, vooruitgang en het de verdwijning van het vreemde 171
6-12 mateloosheid en de ontwikkeling van het complot denken 174
- Popper: de open samenleving 175
6-13 thuis in het complot 176
6-14 thuis in onszelf 179
Hoofdstuk 7. Thuis in onszelf
7-1 het mechanisme van het nieuwe complot denken 182
- 181 Hoe komt het dat sommigen de mogelijkheid van het complotdenken verzilveren en anderen iets anders gaan doen?
7-2 socialiseren in de absurditeit 184
- De hedendaagse complotdenker is gesocialiseerd in de vervreemding (zijn habitat) en vindt via technologie een uitweg. Het ontstaat in de absurditeit (verlies van contact met verschillende werelden). We zijn bijvoorbeeld vervreemd van het christendom, het religieuze is met het sluiten van kerken verdwenen.
- Er ontstaan nieuwe vormen van spiritualiteit. De online wereld biedt een nieuwe plaats voor vormen van spiritualiteit, vaak gericht op het individu. Het neoliberalisme speelt hierbij ook een rol: een geïdealiseerde vorm van zelfredzaamheid en het eigenbelang boven dat van de gemeenschap plaatst.
7-3 het bondgenootschap tussen technologie en neoliberalisme 186
- Het neoliberalisme en technologie gaan hand in hand. Zonder regulering van de ontwikkelingen in de technologie zijn we overgeleverd aan de Tech-bedrijven. Zij bepalen onze online-ervaring: we zien alleen wat we at wilden zien.
- Bij de complotdenker past online-sociale platform. Zo stapt hij uit een wereld, waar hij niet meedoet, waar hij niet (langer) kan existeren, in de wereld die hij binnenstapt, existeert hij wel. Wanneer je buiten je onlinebubble zou komen, loop je het risico op tegenspraak. Een bevolkingslaag die niet meer meedoet in de open samenleving, keert zich van de samenleving of via technologie die de uitrol van de open samenleving (kansen, vrijheid van informatie, grotere transparantie) in een stroomversnelling heeft gebracht.
7-4 technologie en de vlucht naar binnen 190
7-5 van absurditeit naar mogelijkheid 192
- Een hacker lijkt wel op een complotdenker, maar ze zijn niet identiek. Ze zoeken allebei een wereld en ze vinden hem allebei online, inhoudelijk verschillend, qua structuur hetzelfde. Het is een wereld van veiligheid, van controle en van mogelijkheid. De ethiek is dat alles wordt getolereerd wat buiten die wereld wordt ervaren als vreemd.
7-6 Een online revolutie binnen het Westen 194
7-7 de mogelijkheid om te lukken in een nieuwe wereld onder 197
7-8 de gebroken gemeenschappelijke wereld 200
7-9 online technologie en nieuwe werelden 201
7-10 wat een online wereld kan bieden 204
7-11 de online wereld van het complot denken 206
7-12 post-nihilisme en de verzadiging van de wereld 209
- De complotdenker keert zich steeds verder of van de publieke wereld. Deze radicale vorm van nihilisme is door filosoof Paul van Tongeren aangeduid als postnihilisme. Voorbij goed en kwaad, voorbij waarheid en leugen. De complotdenker leeft in absurditeit, hij verzet zich er niet tegen, hij wil de absurditeit om wat ze hem geeft en dat is de mogelijkheid tot volharding in zichzelf
7-13 de online sprokkel cultuur en de informatie van de complotdenker 212
7-14 werken met wat we hebben 215
7-16 de relaties tussen Online-en offline werelden 220
Hoofdstuk 8. Kolonisten van een absurde wereld
8-1 de keuze die de complotdenker maakt 224
222 De technologie die ons belooft te helpen bij het leggen van sociale verbindingen, is de drager geworden van een sociale wereld die groepen uiteendrijft, de maatschappij polariseert en ons op onszelf terugwerpt. De vraag hoe we ons tot deze ontwikkeling verhouden, raakt ons allemaal. Zweistra stelt dat ‘het complotdenken een gemakkelijke manier is om te gaan leven in een wereld die volledig om onszelf draait’.
8-2 nieuwe verhoudingen in een absurde wereld: verzet, compensatie en omarming 225
- In een ideale wereld is de technologie er om onze banden met de wereld te verstevigen. Via de telefoon, daarna Skype en nu via Zoom. De online-sociale-platforms zijn een techno-commerciële samenstelling, ontworpen om de belangen van aandeelhouders te dienen en niet die van de maatschappij of het individu dat gebruikt maakt van de platforms. We kunnen technologie ook gebruiken om te compenseren voor absurditeit, compensatie voor verlies in de fysieke wereld. De complotdenker compenseert niet voor absurditeit, hij omarmt het. Hij schept een eigen online-wereld, er is geen verhouding tot de fysieke wereld, hij leeft volledig in de online-sprokkelwereld: “hij leeft volledig in zichzelf”
8-3 Hoe de goede complotdenker de absurditeit omarmt 230
8-4 het spel van Caligula 231
- Er is een parallel te trekken tussen de figuur van de complotdenker en de figuur van Caligula, verhaal, toneelstuk van Camus. Het probleem van Caligula is dat hij onbegrensde macht heeft waar hij onbegrensd gebruik van maakt, zodat hij zelfs `de mens en de wereld loochent’. De hedendaagse complotdenker en Caligula hebben gekozen voor mateloosheid, ze negeren de werkelijkheid, omdat zij de werkelijkheid niet aan kunnen.
8-5 Caligula en het hedendaagse complot denken 234
- Het verband tussen thuisloosheid en mateloosheid is dat Caligula geen begrenzing heeft via een thuis dat hem aan de wereld verbindt, hij miskent alles wat aarde is. De complotdenker heeft een wereld gemaakt die om hem draait: hij is de thuisloosheid. Hij wil grenzeloosheid, en alle waarden zijn omgedraaid. De complotdenker kiest welbewust de leugen en daarmee het kwaad. Zweistra argumenteert dat het hedendaagse complotdenken expliciet kwaadaardig is.
8-6 de machteloosheid van het nieuwe complot denken 236
8-7 het verband tussen thuisloosheid en mateloosheid 238
8-8 onmacht in de kwaadaardigheid van het complotdenker 240
8-8 het engagement van de kracht en het complotdenker 243
8-9 de inhoud van het hedendaagse complot denken 244
8-10 de kwaadaardigheid van het nieuwe complotdenker 246
Hoofdstuk 9. Caligula en de keuze van de complotdenker
9-1 de ethiek van verzet en het hedendaagse complotdenker 250
- De complotdenker moeten we niet verwarren met de ethiek van verzet, zoals de gele hesjes in Frankrijk, 2019. Zij verzetten zich tegen een reëel probleem.
- Hoe kunnen we het hedendaagse complotdenken begrijpen? Niet wat de complotdenker zegt, want de inhoud biedt geen kritisch perspectief. Het is een signaal van een dieper gelegen ontsporing van de samenleving; de technologie is ontspoort en verbindt niet meer, en gemeenschappelijke en publieke structuren zijn verzwakt of vernietigd.
9-2 complotdenker als exponent van een ontspoorde cultuur 252
9-3 het verschil tussen Caligula en Narcissus 254
9-4 het caligulisme als een nieuw stadium in het complot denken 255
- Zweistra omschrijft het complotdenken als caligulisme en de complotdenker als caligulist. De herdefinitie van het hedendaagse complotdenken is dan als volgt: het caligulisme is de omarming van de mogelijkheid om ten koste van de werkelijkheid te leven in een eigen realiteit. Het caligulisme is een manier om ons tot die absurditeit te verhouden.
9-5 de schade van het caligulisme 258
9-6 kleine en grote caligulisten 260
- Er zijn grote en kleine caligulisten. Zij brengen schade in de maatschappij aan.
- De grote caligulisten, de grote Tech bedrijven, die voorzien in de infrastructuur waarbinnen het caligulisme kan ontstaan.
- De grote caligulisten helpen de kleine caligulist aan zijn wereld en weten daar een belang voor zichzelf uit te slepen.
9-7 meelopers: de kleine caligulist 261
9-8 aanstichters: de grote caligulisten 264
9-9 Caligulisme en François 266
- De machtsconstellatie in het digitale tijdperk wordt gezien als instrumentalisme. In de instrumentalistische constellatie zijn de gebruikers van online-technologie de puppets, en de bedrijven en aandeelhouders de puppet masters.
- Waar de caligulist door zal gaan en niet wil terugkeren in de gemeenschap, vindt Frangois uit de roman “Onderworpen” van Houellebecq het ankerpunt van waaruit hij opnieuw de verbinding weet aan te gaan met de wereld.
9-10 caligulisme en het verzet van het waarheidsspreken 269
- De waarheidspreker zit in de ethiek van het verzet, de caligulist baadt in het geweld. In het waarheidspreken is er een relatie met waarheid, gevaar, kritiek en plicht (Foucault). De caligulist spreekt niet helder, heeft zijn eigen `waarheid’, switcht van waarheid, duldt geen kritiek, voelt geen plicht en leeft in eigen groep, onlinewereld. De caligulist wortelt in een cultuur waarin we allemaal zitten. Oproep van Zweistra is om een begin te maken met een politiek gesprek over de rol die technologie moet hebben in de samenleving.
9-11 de grenzen aan het caligulisme 273
9-12 hoe de gemeenschap het caligulisme kan begrenzen 275
9-13 een glijdende schaal richting het caligulisme 277
9-14 het herstel van de wereld 278
Hoofdstuk 10. Het wonen in de wereld
10-1 het caligulisme als exponent van de mateloosheid 281
- De technologieën kenmerken zich door een dynamiek van mateloosheid die ten koste gaat van verbindingen met anderen en de mogelijkheid een thuis te hebben in de wereld. We hebben er allemaal in meer of mindere mate mee te maken.
- De caligulist gaat nog verder door zijn eigen thuis online te creëren, en hij kiest zijn engagement in het hart van de mateloosheid. Het caligulisme is een zelfstandig probleem dat moet worden bestreden. Niet door te debunken, maar door te erkennen dat we in de plaats van een scheppende mens een consumerende mens in de samenleving hebben geschapen.
10-2 van consumeren na produceren 285
- De mens zou moeten produceren, scheppen en consumeren.
- De caligulist schept, maar dan door het bouwen in de leegte. Michael Sandel en Oren Cass zijn tegen marktgericht denken, maar richten zich op het herstel van het aanzien van werk. rechtvaardige verdeling van erkenning in de samenleving (Sandel).
- Zweistra voegt hieraan toe dat mensen betekenisvol willen zijn: ‘we moeten de kans hebben om ons betekenisvol te kunnen invoegen in het geheel van de wereld’.
Cass introduceert het begrip productief pluralisme, een nieuwe manier om welvaart te meten in termen van de mogelijkheid een betekenisvolle, producerende bijdrage te leveren aan de samenleving met als doel te werken aan herstel van de wereld.
10-3 de houding van het wonen in de wereld 287
- Het begrip wonen in het light van Heidegger is hierop van toepassing, benadrukt Zweistra.
- Wonen is volgens Heidegger een handeling (actieve betekenis), een scheppende daad, verzorgen en vervaardigen, daarnaast heeft het wonen ook een passieve functie, ’tevreden zijn’.
- Hoe kunnen we als mens thuis komen en hoe kunnen we wonen in de wereld?
- Door ‘het verzorgen, vervaardigen en scheppen in vrede met onze omgeving’.
- Albert Borgmann stelt, ‘waar dingen ons verbinden met de omgeving, stellen apparaten ons in staat tot mateloos consumeren’. De wereld van maximaal welzijn met minimale inspanning.
10-4 het liefst dat we ons voortdrijft 291
10-5 libertair hedonisme als de belofte van technologie 294
De internet links uit deze leeswijzer zijn ook te vinden op www.senia.nl bij het betreffende boek. De links kunnen in de loop van de tijd wijzigen. We houden ze up-to-date op de website van Senia, niet in de leeswijzers. Sommige links verdwijnen in de loop van de tijd achter een betaalportaal.
10-6 libertair hedonisme als het ethos van Burning man 297
10-7 maximaal welzijn met minimale inspanning: hoe technologie standaarden wijzigt 299
- Twee gezichtspunten om de rol van technologie in het herstel van ons contact met de wereld.
-
- Een combinatie van technologie en commercie verminkt onherstelbaar een bestaande fysieke structuur.
- Er is hoop. Het is mogelijk ons te verzetten tegen het techno-commerciële complex waarbinnen we leven. Technologie die ons helpt om te wonen in de wereld en niet andersom.
10-8 respect verdienen voor wat we doen 304
- Kant
10-9 politiek en het wonen in de wereld 307
10 – 10 het pleidooi voor het wonen in de wereld
Epiloog 313
Zweistra eindigt met het personage François uit de proloog. De complotdenker van vandaag is niet het beeld van François, zoals de schrijver in eerste instantie dacht. François heeft zich onderworpen in een nieuw thuis, terwijl de complotdenker zich niet zal onderwerpen. François bereikt de verbinding met een geweldsdaad door zichzelf te onderwerpen aan een machtsstructuur die sterker is dan hij zelf. Volgens Zweistra is dit niet nodig. Hij formuleert dit als volgt: Wat we moeten zien, is dat we als mens onderdeel zijn van een ecosysteem’. Dit betekent dat we ons inpassen in de omgeving, waar we onderdeel van zijn.
REACTIES UIT DE PERS
- “¢ Lodewijk Dros: Tilosoof Cees Zweistra schreef een boek over complotdenkers: Ze zijn niet gek. ze zijn niet dom. Ze zijn slecht In: Trouw./ 25 september 2021
- Ronald van Raak: ‘Filosoof Cees Zweistra legt uit waarom je complotdenkers serieus moet nemen’. In: de Volkskrant, 28 oktober 2021
- “¢ Tim Miechels: `Waarom complotdenkers vluchten in een andere realiteit’. In: Filosofie Magazine, 4 oktober 2021
INFORMATIE OVER DE AUTEUR Cees Zweistra (1986) is een Nederlandse filosoof, auteur en docent rechtstheorie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Zweistra studeerde rechtsgeleerdheid en filosofie aan de Universiteit Utrecht en de University of East London. Hij was werkzaam als zelfstandig gevestigd jurist. Sinds 2016 organiseert hij, in samenwerking met de stichting Centre Erasme, cursussen en lezingen. Samen met Allard Amelink maakt hij de filosofische podcast ‘Podcast Filosofie’.
In 2019 promoveerde hij aan de Technische Universiteit Delft op een technisch-filosofisch proefschrift over de impact van technologie op de menselijke eigenheid en intermenselijke relaties. Zweistra publiceerde twee boeken: Verkeerd verbonden: Waarom sociale media ons eenzaam maken en hoe je dit kunt voorkomen (2020) en
Waarheidszoekers: Wat bezielt complotdenkers? (2021)
DISCUSSIEVRAGEN
Voor de bespreking kunt u een keuze maken uit onderstaande stellingen en vragen, maar uiteraard ook voor uw eigen vragen en discussiepunten kiezen. Vragen en stellingen bij de hoofdstukken:
- Stelling: Kritisch denken in een filosofische zin zoals bij Levinas en Arendt is niet denkbaar bij complotdenkers.
Hoe moeten we ons verhouden tot het fenomeen complotdenken zoals Zweistra dit beschrijft? - Stelling: Onze maatschappij zou bestaan uit verliezers en winnaars.
Bent u het hiermee eens of oneens? En wat zouden de ethische gevolgen voor deze tweedeling kunnen betekenen in onze samenleving? - Stelling: Denkfouten maken is menselijk.
Kunt u voorbeelden uit eigen ervaring of omgeving benoemen om met elkaar in gesprek te gaan? - 4. Mensbeelden bij complotdenkers: het cartiaans mensbeeld (Boudry, Braeckman) en het existentieel fenomenologisch mensbeeld (Zweistra).
Welke kenmerken van een mensbeeld heeft volgens u een complotdenker? - ‘De complotdenker verlangt samenhang in een wereld die chaotisch en daarmee absurd lijkt te zijn. Hij vraagt dat het leven doel en richting, zin en betekenis heeft tegenover de aanhanger van de opensamenleving dat de wereld zonder betekenis is’.
Op welke wijze kan de filosofie in relatie tot zin en betekenis van het leven of geen zin of geen betekenis van het leven een bijdrage aan de discussie leveren? - “Het huidige complotdenken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven verhouding tot een absurd gemaakt bestaan”
Kunt u in uw leesgroep deze stelling toelichten en van commentaar voorzien? - Zweistra concludeert dat de echt absurde mens is die zonder welke relatie dan ook leeft.
Bent u het eens of oneens met de analyse van Zweistra? - 8. Wat is uw eigen standpunt in relatie tot het complotdenken?
- 9. De leesgroep Filosofie is een ontmoetingsplaats zoals Arendt dit beschrijft.
Zijn er in jullie leesgroep nog meer ‘ontmoetingsplaatsen’ aan te geven en wat is het belang daarvan voor jezelf en de ander? - Stelling: Vervreemding ontstaat door de ontwikkelingen van de technologie.
Bent u het eens of oneens met deze stelling en kunt u deze stelling met argumenten onderbouwen? - Zweistra stelt dat de technologie belangrijk is voor de complotdenker, maar hij beheerst deze niet vanbinnen zoals een hacker. De complotdenker gebruikt technologie om het narratief te veranderen, dat is waar de technologie hem de macht over geeft. De waarheden hebben alleen gelding in hun wereld.
Wat is de betekenis van deze ‘ethiek en techniek’ opvatting? - Stelling: Technologie ontmenselijkt of technologie humaniseert, vermenselijkt.
Wat vindt u van deze stelling? - Oproep van Zweistra om een begin te maken met een politiek gesprek over de rol die technologie moet hebben in de samenleving.
Kunt u met elkaar een `politiek’ gesprek voeren over de rol van de technologie in de samenleving? Het thema kan ethiek, recht, economie, onderwijs of een zelf gekozen thema zijn. - Mensen willen betekenisvol zijn: We moeten de kans hebben om ons betekenisvol te kunnen invoegen in het geheel van de wereld’.
Wat is volgens jullie leesgroep betekenisvol zijn in het geheel van de wereld’?