Wantrouwen

2 Wantrouwen en democratie

bladzijde 71 tot en met 90

• Het democratisch ideaal heerst alom in de wereld, maar de regimes die zich er op beroepen, lokken bijna overal hevige kritiek uit.
• De afkalving van het vertrouwen van de burgers in bestuurders en instituties wordt vaak toegeschreven aan het niet gehoord worden van de wensen van de burgers door de bestuurlijke elite.
• Rosanvallon wil daar graag een andere analyse voor in de plaats stellen, die meer oog heeft voor de ontwikkeling van de democratie als een ideaal dat zich nog moet verwerkelijken:
  • hoe kunnen we het op zich nodige en nuttige wantrouwen op een zinvolle manier organiseren?
• Hij onderscheidt twee vormen van wantrouwen:
  • het liberale en het
  • democratische.
    • Het liberale wantrouwen overheerste in de 18^e eeuw omdat men toen voorgoed afscheid wilde nemen van het despotisme van de koningen en de adellijke hiërarchie. Het liberale wantrouwen is dus vooral preventiemacht tegen ontsporingen en het zekerstellen van particuliere vrijheden.
    • Het democratisch wantrouwen is gericht op het niet nakomen van verkiezingsbeloften. Het falen van de verkiezingsbeloften heeft alles te maken met de complexiteit van de samenleving en de onzekerheid over de toekomst.
  • Zonder wetenschappelijke kennis zijn de problemen niet te doorgronden, maar ook met die kennis is onzekerheid nog troef en tasten de politici en bestuurders vaak in het duister. Voorspellingen zoals van de ontwikkeling van de koopkracht zijn altijd met veel onzekerheden omgeven. Een belangrijke voedingsbodem ten slotte is het onderlinge vertrouwen en wantrouwen tussen burgers. Landen met een hoog civiel vertrouwen tussen burgers onderling vertonen ook een hoog vertrouwen in hun bestuurders. Landen waar de burgers elkaar niet meer ontmoeten en elkaar niet aanspreken, zijn meer vatbaar voor corruptie.
  • Een belangrijke tegenmacht van de burger is het vermogen tot het belemmeren van maatregelen.
    • Het is vaker makkelijker om maatregelen tegen te houden (bv. windmolens) dan om iets gerealiseerd te krijgen. Hindermacht verbindt coalities met heel verschillende motivaties en achtergronden op één concreet actiepunt: verhinderen dat het beleid wordt uitgevoerd. Een beweging om iets nieuws voor elkaar te krijgen is veel lastiger te formeren, omdat dan de verschillende meningen tot verschillende opties leiden en men het niet met elkaar eens kan worden.
  • Een vergelijkbare vorm van tegenmacht is de juridische weg. De figuur van de rechter heeft een toenemende invloed gekregen in het herinneren van de macht aan de intenties die zijn vastgelegd in wetten en verdragen, zoals rond de stikstofuitstoot en de klimaatmaatregelen. Ten slotte werkt tegenmacht vooral via de reputatie van bestuurders. Reputatie is een onzichtbare institutie, die voortdurend een rol speelt, zoals we zien bij Rutte die zich dacht een leugentje te kunnen permitteren bij het “functie elders” debacle, maar nu permanent geconfronteerd wordt met zijn (on)geloofwaardigheid.