• Ter Gast is ervan overtuigd dat verhalen uit films en televisieseries ons meer leren over morele kwesties dan abstracte ethische werken van filosofen.
• Verhalen nodigen mensen uit zich in te leven in moeilijke situaties. Zo leren ze bedenken wat zij zouden doen als ze in de schoenen van de personages stonden.
• Ook bieden verhalen inzicht in menselijke drijfveren en emoties. Maar bovenal laten ze zien wat de ongewenste gevolgen van menselijk handelen kunnen zijn.
• Verhalen stimuleren kortom het morele bewustzijn.

De aanpak:

Ter Gast heeft er een flink rondje binge watchen opzitten. Ze bekeek series als ‘The Bridge’, ‘House of Cards’ en ‘Broadchurch’ en haalde er opvallende morele kwesties uit. Dat Saga Norén, hoofdpersoon uit The Bridge, haar collega aangeeft voor moord, is strikt gezien juist, maar toch zou je willen dat ze dat niet had gedaan. De scène haalt kijkers uit hun comfortzone, zoals betere verhalen nu eenmaal doen.

Ook films als ‘Indecent proposal’ en ‘Million Dollar Baby’ vindt de filosofe interessant. In Indecent proposal gaat een jong koppel akkoord met het voorstel van een oudere man om één nacht met de vrouw te slapen in ruil voor een grote som geld. Met het geld zullen ze al hun dromen kunnen verwezenlijken. Maar die ene nacht blijft zo aan hen knagen dat hun relatie stukloopt.

Een meer voor de hand liggende keuze is Million Dollar Baby, waarin Maggie, een jonge bokster, nadat ze tijdens een bokswedstrijd volledig verlamd is geraakt, zich tot haar coach Frankie richt met de expliciete vraag om euthanasie.

De uitwerking

Naar aanleiding van ‘True detective’ gaat Ter Gast in op moraal als iets wat de leden van een groep met elkaar delen. De moraal van een groep bestaat uit gedragsregels die iets zeggen over de waarden van de groep. In het Westen gaat het vooral om vrijheid, waarheid en gelijkwaardigheid. Maar wat kan verbinden kan ook verblinden: een te sterke groepsmoraal leidt immers tot vijandsbeelden over mensen die er anders over denken. De groep mag volgens Ter Gast nooit dienen om de eigen daden te legitimeren, in termen van ‘zij doen het, dus het zal wel goed zijn’. Dat is niets minder dan het uitbesteden van de morele legitimatie van je eigen handelen.

Ellen ter Gast komt telkens terug op haar zelfbedachte definitie van morele helden. Het gaat om ‘mensen die openlijk twijfelen, fouten maken en daarvan leren. Kortom, karakters die onze morele wijsheid prikkelen in plaats van het morele onbehagen te voeden’.

Reden om het boek niet te lezen

In haar afwijzing van klassieke ethische teksten is Ter Gast al te stellig. Dat ze moraal-filosofen Jeremy Bentham en Immanuel Kant (in navolging van Jonathan Haidt) autisten noemt, is een argument ad hominem dat nergens op slaat.

Verder is Ter Gast’s aanname dat je ’tot moreel inzicht komt door met anderen te praten over verhalen’ ietwat overtrokken. Ze schijnt daarbij een soort rationeel buikgevoel (‘dit zit niet goed’) te verkiezen boven elk inzicht uit de moraalfilosofie. De vraag rijst of de door haar voorgestelde lekengesprekken wel kunnen terugvallen op een afdoende intellectueel instrumentarium om überhaupt iets zinnigs over moraal te zeggen.

Reden om het boek wel te lezen

Ellen ter Gasts nadruk op praktische ethiek, het vormen van morele overtuigingen aan de hand van concrete situaties die ze vindt in verhalen, is verfrissend. Ook haar nadruk op het onderscheid tussen morele overtuigingen en moreel handelen, is meer dan terecht. Want vanaf de zijlijn is het meestal niet zo moeilijk om anderen te veroordelen. Maar hoe zou je zelf handelen in een echt problematische situatie en zou je de gevolgen van dat handelen kunnen dragen?