091 135 Sectie 1 Boek 1

Bladzijde 91 tot en met 135

  Deel 1 Kritiek van het esthetisch oordeelsvermogen
Sectie 1 Analytica van het esthetisch oordeelsvermogen
  Boek 1

---

 

• 91 ****** Boek 1 Analytica van het schone
• 91 $1 Het smaakoordeel is esthetisch
• 93 $2 Het welgevallen dat het smaakoordeel bepaalt, kent geen enkel belang
• 94 $3 Het welgevallen in het aangename is met belang verbonden
• 96 $4 Het welgevallen in het goede is met belang verbonden
• 98 $5 Vergelijking van de drie specifiek verschillende types van welbehagen
• 100 Tweede moment van het smaakoordeel, namelijk volgens zijn kwantiteit
• 100 $6 Het schone is datgene wat zonder begrippen als object van algemeen welgevallen wordt voorgesteld
• 101 $7 Vergelijking van het schone met het goede en het aangename aan de hand van het genoemde kenmerk
• 102 $8 De algemeenheid van het welgevallen wordt in een smaak-oordeel alleen als subjectief voorgesteld
• 105 $9 Onderzoek naar de vraag of bij het smaakoordeel het gevoel van lust aan de beoordeling van het object voorafgaat, dan wel of het omgekeerde het geval is
• 109 Derde moment van het smaakoordeel, volgens de relatie van de doelen die in het oordeel in beschouwing wordt genomen
• 108 Uit het tweede moment afgeleide definitie van het schone
• 10 Doelmatigheid in het algemeen
• 11 110 Het smaakoordeel heeft alleen de vorm van de doelmatigheid van een object (of van de wijze van voorstellen ervan) als grond
• 12 Het smaakoordeel berust op a priori-gronden
• 13 112 Het zuivere smaakoordeel is onafhankelijk van bekoring of ontroering
• 113 §14 Toelichting aan de hand van voorbeelden
• 116 §15 Het smaakoordeel is volkomen onafhankelijk van het begrip volmaaktheid
• 119 § 16 Een smaakoordeel dat een object voor schoon verklaart onder de voorwaarde van een bepaald begrip, is niet zuiver
• 17 Het ideaal van de schoonheid 122
• 127 Uit dit derde moment afgeleide definitie van dit schone
• 127 Vierde moment van het smaakoordeel, volgens de modaliteit van het welgevallen in het object
• 127 §18 Wat de modaliteit van een smaakoordeel is
• 128 §19 De subjectieve noodzakelijkheid die we het smaakoordeel toeschrijven, is voorwaardelijk
• 128 §20 De voorwaarde voor de noodzakelijkheid die een smaakoordeel veronderstelt, is de idee van een gemeenschappelijke zin
• 129 §21 Kunnen we met reden een gemeenschappelijke zin veronderstellen?
• 130 §22 De noodzakelijkheid van de algemene bepaling die in een smaakoordeel wordt gedacht, is een subjectieve noodzakelijkheid die onder de vooronderstelling van een gemeenschappelijke zin als objectief wordt voorgesteld
• 132  Uit Het vierde moment afgeleide definitie van het schone
• 132 Algemene opmerking bij het eerste Boek van de analytica
• 135 einde boek 1

 

 

 

 

91 ****** Boek 1 Analytica van het schone

Eerste moment van het smaakoordeel, volgens de kwaliteit

 

91 $1 Het smaakoordeel is esthetisch

 

• 91 Om te onderscheiden of iets mooi is of niet , betrekken we de voorstelling niet door middel van het verstand op het object omwille van kennis, maar door middel van de verbeeldingskracht (Misschien verbonden met het verstand) op het subject en zijn gevoel van lust en onlust.
• 92 Het smaak oordeel is dus geen kennis oordeel, en dus niet logisch, maar esthetisch, en daaronder verstaan we datgene waarvan de bepalingsgrond uitsluitend en alleen subjectief kan zijn
• NOOT
  • Kant schrijft:
  • De definitie van smaak, die hier ten grondslag wordt gelicht, luidt als volgt:

PRE Smaak is het vermogen tot beoordeling van het schone

• De analyse van de smaak oordelen moet onthullen wat er vereist is om een object mooi te noemen
• Ik heb de momenten waarvan dit oordeelsvermogen in zijn reflectie uitgaat kom maar getraceerd aan de hand van de logische oordeels functies
• (want het smaak oordeel blijft een relatie bevatten tot het verstand)
• die van de kwaliteit heb ik als eerste in beschouwing genomen, Omdat het esthetische oordeel over het schone In de eerste plaats daarmee rekening houdt

93 $2 Het welgevallen dat het smaakoordeel bepaalt, kent geen enkel belang

–      93 Het wel gevallen dat we met de voorstelling van de existentie van een object verbinden, heet belang

• zo’n welgevallen heeft Daarom altijd tegelijk betrekking op het vermogen tot begeren; Ofwel als bepaling grond van dat vermogen , ofwel als iets dat noodzakelijk met die bepaling grond samenhangt

 

• 93 wanneer we ons afvragen of iets mooi is, willen we echter niet weten of het bestaan van dat ding voor ons, of voor iemand anders betekenis heeft, dan wel zou kunnen hebben, maar hoe we dat ding bij louter beschouwing (aanschouwing of reflectie) beoordelen

 

PRE wat vind ik mooi?

 

• 93 Als iemand mij vraagt of ik het paleis dat ik voor me zie mooi vindt, dan kan ik natuurlijk zeggen dat ik niet van dingen houd die Alleen maar gemaakt zijn om ze aan te gapen, of antwoorden als het Irakese stamhoofd, die zei dat hij in Parijs nog het meest genoegen beleefde aan de gaarkeuken

 

• 94 We kunnen deze stelling, die van zeer groot gewicht is, het best verduidelijken door bij een smaakoordeel een welgevallen dat met belang is verbonden tegenover het zuivere belangeloze welgevallen te stellen; Vooral wanneer er tegelijk zeker van kunnen zijn dat er geen andere soorten belang zijn dan die we nu gaan noemen

 

• Noot Kant:
• een oordeel over een object van het welgevallen kan volkomen belangeloos zijn, maar toch heel belangwekkend, dat wil zeggen dat het dan niet op belang is gebaseerd, maar een belang voorbrengt: alle zuivere morele oordelen zijn van dien aard
• smaak worden op zich grondvesten echter helemaal geen belang
• Alleen in het maatschappelijk verkeer wordt het belangwekkend om smaak te hebben, en de reden daarvan zal verderop worden aangegeven

 

94 $3 Het welgevallen in het aangename is met belang verbonden

 

Pre aangenaam is wat de zintuigen in de gewaarwording behaagt

 

• 94 het woord gewaarwording kan twee betekenissen hebben:

 

• 94 elk welgevallen (zo zegt of denkt men) is zelf gewaarwording (van een lust). en dus is alles wat behaagd, juist Omdat het behaagt , aangenaam
• (en al naar gelang de verschillende graden, of de verhouding tot andere aangename gewaarwordingen bekoorlijk , lieflijk , amusant , verheugend , etcetera)
• 94 maar als we dat aannemen,
• zijn dit zintuiglijke indrukken die de neiging bepalen,
• of de grondbeginselen van de rede die de wil bepalen,
• of de louter gereflecteerde vormen van de aanschouwing die het oordeelsvermogen bepalen,
• volkomen identiek wat het effect op het gevoel van lust aangaat
• 95 […] Dat voor Iedereen het genoegen is […]

 

• 95 In de bovenstaande definitie verstaan we echter onder het woord gewaarwording een objectieve zintuiglijke voorstelling
• en om niet steeds het gevaar van een verkeerde interpretatie te lopen , zullen we altijd louter subjectief moeten blijven en onder geen beding de voorstelling van een object kan vormen, met de gebruikelijke naam gevoel aanduiden
• .
• 95 De groene kleur van de weide behoort tot de objectieve gewaarwording, als waarneming van een object van de zintuiglijkheid; Maar het aangename daarvan behoort tot de subjectieve gewaarwording, waardoor geen object wordt voorgesteld: dat wil zeggen tot het gevoel, dat het object als voorwerp van welgevallen
• haakje open datgeen kennis van dat object is) beschouwt

 

 

 

96 $4 Het welgevallen in het goede is met belang verbonden

 

• 96 goed is wat bevalt door middel van de rede , louter op grond van het begrip
• we noemen iets ergens goed voor (het nuttige), wat ons Alleen als middel bevalt; En iets anders op zich goed, wat omwille van zichzelf bevalt
• beide bevatten altijd het begrip van een doel, en dus een verhouding van de reden tot een (tenminste mogelijk) willen, en derhalve een welgevallen in het bestaan van een object of een handeling, dat wil zeggen een of ander belang

 

PRE goed en mooi

 

• 96 Om iets goed te vinden moet ik altijd weten wat voor ding het object zou moeten zijn, dat wil zeggen ik moet er een begrip van hebben
• 96 toch lijkt in veel gevallen het aangename identiek te zijn aan het goede zo zegt men gewoonlijk dat elk […] genoegen op zichzelf goed is, dat duurzaam aangenaam zijn en goed hetzelfde is
• .
• 97 wat tenslotte het geluk betreft koma gelooft Iedereen dat de grootste som van de aangename zaken des levens (zowel qua hoeveelheid als tijdsduur) een waarachtig en zelfs het hoogste goed genoemd kan worden
• maar ook daartegen verzet de rede zich
• iets aangenaams is genot
• maar Als het Alleen om genot gaat, zou het dwaas zijn om kieskeurig te wezen ten aanzien van de middelen die ons dat genot verschaffen, of dat nu passief koma dankzij de vrijgevigheid van de natuur, dan wel door onze activiteit en handelingen verkregen wordt
• de reden zal zich er echter nooit van Laten overtuigen dat de existentie van een mens die louter leeft om te genieten, op zich waarde heeft
• (hoe druk hij het daarmee ook heeft)
• zelfs indien hij anderen, die evenzeer Alleen naar genot streven, daarbij als middel op de beste wijze bijstaat, en wel Omdat hij door meevoelen van alle genoegens zou deel hebben
• Alleen door wat de mens doet, Zonder rekening te houden met genot, in volle vrijheid en onafhankelijk van wat de natuur hem zelfs passief zou kunnen verschaffen, geeft hij zijn bestaan als existentie van een persoon absolute waarde; En het geluk, vervult ook van het aangename, is bij lange na niet een onvoorwaardelijk goed
  • noot kant
    • Een verplichting om te genieten is een apert absurditeit
    • Net zo absurd is dus een voorgewende verplichting tot alle handelingen die lauter het genieten ten doel hebben:
      • hoe spiritueel dat ook gedacht (of opgedist) wordt, en zelfs als het een mystiek, zogenaamd hemels genot zou zijn
    • 97 maar ondanks al deze verschillen tussen het aangename en het goede stemmen beide overeen in het volgende: dat ze altijd verbonden zijn met een belang in hun object

 

 

 

98 $5 Vergelijking van de drie specifiek verschillende types van welbehagen

• 98 het aangename kon Maar het schone en het goede geven dus 3 verschillende verhoudingen aan van voorstellingen tot het gevoel van lust en onlust, met betrekking waarop we objecten of wijze van voorstellen met elkaar onderscheiden
• 98 ook de aan elk van deze zaken beantwoordde termen waarmee we aanduiden dat ze ons bevallen, zijn niet identiek
  • 98 aangenaam voor iemand die hier is iets wat hem genoegen geeft
    • ” aangenaam” betekent ook iets voor redeloze dieren
    • ” schoonheid” Alleen iets voor Mensen, dat wil zeggen dierlijke, maar redelijke wezens, en niet louter als redelijke wezens (bijvoorbeeld geesten), maar tegelijk ook als dierlijke wezens; En het goede heeft betekenis voor elk redelijk wezen in dat algemeen
  • 98 mooi wat hem louter bevalt
  • 98 goed wat hij waardeert, goedkeurt, dat wil zeggen waaraan hij een objectieve waarde hecht
  • ” aangenaam” betekent ook iets voor redeloze dieren. Comma schoonheid Alleen iets voor Mensen, dat wil zeggen dierlijke, maar redelijke wezens, en niet louter als redelijke wezens (bijvoorbeeld geesten)
  • maar tegelijk ook als dierlijke wezens;
  • en het goede heeft betekenis voor elk redelijk wezen in het algemeen
• 99 want gunst is het enige vrije welgevallen
• een object van neiging, of een object daardoor een wit van de reden aan onze begeerte wordt opgelicht, laat ons geen vrijheid om voor onszelf een lustobject van iets te maken
• alle belangen vooronderstelt behoefte, of brengt die voort, en onderneemt als bepaling grond van instemming het oordeel van zijn object zijn vrijheid

 

• 99 ocrnet

100 Tweede moment van het smaakoordeel, namelijk volgens zijn kwantiteit

 

• 100 B 17 AA 212

 

100 $6 Het schone is datgene wat zonder begrippen als object van algemeen welgevallen wordt voorgesteld

 

• 100 […] dan kan hij niet anders oordelen dan dat dit iets een grond van welgevallen voor Iedereen moet bevatten
• 100 Aangezien Dat wel vallen niet op een of andere neiging van het object berust […], Maar de oordelende zich volkomen vrij voelt ten aanzien van het welgevallen dat hij in het object heeft,
  • kan hij geen persoonlijke voorwaarden als grond voor het welgevallen vinden die Alleen zijn eigen subject eigen zijn,
  • en moet hij dat welgevallen dus beschouwen als gefundeerd in wat hij in ieder ander kan veronderstellen
• 100 en derhalve moet hij geloven reden te hebben om Iedereen zo een welgevallen toe te schrijven
  • Hij zal dus over het schone spreken alsof schoonheid een eigenschap van het object,
  • en het oordeel logisch is
    • (namelijk door middel van begrippen kennis van dat object vormen)
  • 100 toch is dat oordeel enkel esthetisch (waarnemend)
    • en bevat het alleen maar een betrekking van de voorstelling van het object tot het subject

–           100 AA 212 […] ja er moet een aanspraak op subjectieve algemeenheid mee verbonden zijn

101 $7 Vergelijking van het schone met het goede en het aangename aan de hand van het genoemde kenmerk

• 101 […] de uitspraak “de madeira is lekker” moet eigenlijk zijn ” Ik vind de madeira lekker”
• 101 ten aanzien van het aangename geldt dus het grondbeginsel:

 

PRE ” Iedereen heeft zijn eigen (zintuiglijke) smaak”

 

12 juni 2024 ” mooi” is dus altijd in relatie tot anderen. Ik haal bijvoorbeeld van elektronische ” Berlin” muziek

 

• 102 zo zeggen we over iemand die zijn gasten met aangename zaken […] zo weet te amuseren dat hun allemaal bevalt: Hij heeft smaak
• maar hier wordt de algemeenheid Alleen relatief opgevat, en is er slechts sprake van gegeneraliseerde regels (zoals met empirische regels altijd het geval is) en niet van universele regels

 

 

102 $8 De algemeenheid van het welgevallen wordt in een smaak-oordeel alleen als subjectief voorgesteld

• 102 […] Transcendentaal- filosoof
• 103 AA 215 B 23 De Smaak die je in het eerste geval aan de orde is, kan ik zintuiglijke smaak noemen, die in het geval reflectieve smaak comma aangezien de eerste louter persoonlijke oordelen veld, de tweede algemeen geldige haak je open een publieke) oordelen geacht wordt uit te spreken, maar beide esthetische maak je openen niet praktische) oordelen over een object vellen comma louter uitgaande van de verhouding van de voorstellen van dat object tot het gevoel van lust en onlust
• 103 kant gebruikt de term algemeengeldigheid
• 103 nu is een objectief algemeen geldig oordeel altijd ook subjectief

 

• 104 maar van een subjectieve algemeen geldigheid, dat wil zeggen de esthetische, die niet op een begrip berust, kunnen we geen logische algemeen geldigheid afleiden, Omdat dat TYPE oordeel zich helemaal niet op het object richt
• 104 wat betreft de logische kwantiteit, zijn alle smaak oordelen singuliere oordelen
• 104 zo verklaar ik bijvoorbeeld met een smaak oordeel dat de roze die ik aanschouw kom maar mooi is
  • het oordeel daarentegen dat door vergelijking van vele afzonderlijke rozen ontstaat: rozen zijn in het algemeen mooi: wordt al niet meer louter uitgesproken als een esthetisch oordeel, maar als een logisch oordeel dat op een esthetisch oordeel is gebaseerd
  • nu is het oordeel “rood is (qua geur) aangenaam” weliswaar ook een esthetisch en singulier oordeel, maar een zintuiglijk oordeel, en geen smaak oordeel
  • het onderscheidt zich namelijk van het smaak oordeel doordat dit laatste een esthetische kwantiteit van algemeenheid impliceert, dat wil zeggen van Gelder rij van geldigheid voor iedereen, die in het oordeel over het aangename aanwezig is
• 104 AA 216 Wanneer we objecten louter aan de hand van begrippen beoordelen, gaat elke voorstelling van schoonheid verloren
  • Er kan dus ook geen regel zijn, volgens welke iemand wordt genoodzaakt iets als schoon te beschouwen
  • Door geen enkele reden en geen enkel grondbeginsel Laten we ons oordeel aanpraten dat een kledingstuk, een huis of een bloem mooi is
  • We willen het object met eigen ogen zien, alsof het welgevallen van de gewaarwording afhangt;
  • maar wanneer we het object vervolgens mooi noemen, geloven we toch met een algemene stem te spreken, en maken we aanspraken op ieders instemming, terwijl elke privé gewaarwording slechts voor de beschouwer en zijn welgevallen beslissend zou zijn

 

• 105 hier zien we nu dat in het smaak oordeel uitsluitend en alleen zo’n algemene stem wordt gepostuleerd ten aanzien van een welgevallen zonder tussenkomst van begrippen, en dus de mogelijkheid van een esthetisch oordeel dat tegelijk als voor Iedereen geldig kan worden beschouwd
  • Het smaakoordeel zelf postuleert ieders instemming niet […],
    • het verlangt alleen ieders instemming,
      • als een geval van de regel waarvoor het de bevestiging niet verwacht van begrippen,
        • maar van de bijval van anderen

 

• De algemene stem is dus alleen een idee

 

 

 

 

 

105 $9 Onderzoek naar de vraag of bij het smaakoordeel het gevoel van lust aan de beoordeling van het object voorafgaat, dan wel of het omgekeerde het geval is

 

• 105 AA 217 B 27 De oplossing van dit probleem vormt de sleutel tot de kritiek van de smaak en verdient daarom alle aandacht
• 106 Om uit een voorstelling,
  • waardoor een object wordt gegeven,
  • hoe dan ook kennis te Laten ontstaan,
  • moet de verbeeldingskracht en menigvuldigheid van de aanschouwing samenvoegen,
  • en zorgt het verstand voor de eenheid van het begrip dat de voorstelling verenigt
  • deze toestand van een vrij spel van de kenvermogens bij een voorstelling waardoor een object wordt gegeven,
    • moet algemeen meegedeeld kunnen worden,
    • omdat kennis als bepaling van het object waarmee gegeven voorstellingen […] moeten overeenstemmen,
      • de enige voorstelling wijze is die voor iedereen geldt
    • 107 AA 218 Deze louter subjectieve […] beoordeling van het object,
      • of van de voorstelling waardoor dat object gegeven wordt,
      • gaat nu vooraf aan de lust erin,
      • en vormt de basis voor deze lust in de harmonie van de kern vermogens
      • De algemene subjectieve geldigheid van het welgevallen,
        • dat we met de voorstelling van het object verbinden dat we mooi noemen, is alleen gebaseerd op die algemeenheid van de subjectieve voorwaarden voor de beoordeling van objecten
      • 107 B 30 We kunnen aan de hand van de natuurlijke neiging van de mens tot sociale omgang (empirisch en psychologisch) gemakkelijk aantonen dat het kunnen meedelen van je gemoedstoestand, zelfs al ten aanzien van de kenvermogens, met lust gepaard gaat
        • maar voor ons oogmerk is dat niet genoeg
        • in ons smaak oordeel schrijven we de lust die we voelen noodzakelijk aan ieder andere toe,
        • alsof die,
        • wanneer we iets mooi noemen,
        • moeten worden beschouwd als een hoedanigheid van het object die er volgens begrippen voor bepaald is,
        • aangezien schoonheid op zich,
        • zonder betrekking op het gevoel van het subject,
        • niets is
        • De behandeling van deze kwestie moeten we echter uitstellen totdat we de vraag beantwoord hebben of, en zo ja, hoe esthetische a priori oordelen mogelijk zijn
      • 107 Nu zullen we nog de minder belangrijke vraag behandelen
        • hoe we ons bewust worden van een wederkerige subjectieve overeenstemming van de kenvermogen is in het smaak oordeel:
          • Gebeurt dat esthetisch,
          • louter door de innerlijke zintuiglijkheid en de gewaarwording,
          • of intellectueel,
          • door het bewustzijn van een opzettelijke activiteit waarmee we die vermogens in beweging brengen?

 

 

109 Derde moment van het smaakoordeel, volgens de relatie van de doelen die in het oordeel in beschouwing wordt genomen

 

 

108 Uit het tweede moment afgeleide definitie van het schone

 

PRE mooi is wat zonder begrip algemeen bevalt

§10 Doelmatigheid in het algemeen

 

• 109 AA 220 Als we aan de hand van transcendentale bepalingen
  • (dus zonder iets empirisch te vooronderstellen, zoals het gevoel van lust)
  • willen definiëren wat een doel is,
  • dan is een doel het object van een begrip
  • voor zover dat begrip als de oorzaak van het object
  • (de reële grond van zijn mogelijkheid)
  • wordt gezien en
  • de causaliteit van een begrip ten aanzien van zijn object
  • is de doelmatigheid (de doel-vorm)
• 109 het vermogen tot begeren […] zou de wil zijn
  • NOOT 13
    • Kant bedoelt hier op de doelmatigheid als forma finalis, vandaar “vorm”
  • 109 Nu over wat we observeren niet altijd met de rede […] te begrijpen dus kunnen we een doelmatigheid qua vorm, ook Zonder dat we er een doel […] en ten grondslag leggen, tenminste observeren en in objecten opmerken,
  • zij het Alleen door reflectie

§11 110 Het smaakoordeel heeft alleen de vorm van de doelmatigheid van een object (of van de wijze van voorstellen ervan) als grond

 

• 110 AA 221 Elk doel dat als grond van welgevallen wordt beschouwd koma brengt altijd een belang met zich mee als bepaling grond van het oordeel over het object van de lust
• aan het smaak oordeel kan dus geen subjectief doel ten grondslag liggen
• 110 B 35 Nu is deze verhouding bij de bepaling van een object
  • als een mooi object verbonden
  • met het gevoel van een lust waarbij het smaakoordeel tegelijk verklaart dat die voor iedereen geldig is;
  • en dus kan
    • noch een aangenaam gevoel dat met de voorstelling gepaard gaat,
    • noch de voorstelling van de volmaaktheid van het object,
    • noch ook het begrip van het goede
      • de bepalingsgrond bevatten
    • 110 En dus kan het alleen de subjectieve doelmatigheid in de voorstelling van een object zijn,
      • Zonder enig […] doel,
      • en derhalve louter de vorm van de doelmatigheid in de voorstelling waardoor ons een object gegeven wordt,
      • (voor zover we ons van die vorm bewust zijn)
      • die het welgevallen uitmaakt,
      • dat we zonder begrip als algemeen mededeelbaar beoordelen,
      • en dat derhalve de bepaling grond van het smaakoordeel vormt

 

–

§12 Het smaakoordeel berust op a priori-gronden

 

• 111 AA 222 Het is volstrekt onmogelijk
  • om de verbinding van het gevoel van lust of onlust
  • als gevolg met een of andere voorstelling (gewaarwording of begrip)
  • als de oorzaak ervan a priori vast te stellen,
  • want dat zou een causaal verband zijn dat,
  • (bij objecten van de ervaring)
  • altijd alleen a posteriori en door middel van de ervaring zelf
  • gekend kan worden
• 111 Nu hebben we in de kritiek van de praktische rede
  • het gevoel van achting […], (
  • (als een modificatie van dit gevoel [van lust],
  • dat evenwel noch met de lust,
  • noch met de onrust die empirische objecten ons gegeven,
  • helemaal overeenkomt)
  • werkelijkheid algemene zedelijke apriori begrippen afgeleid
  • .
  • Maar daar konden we de grenzen van de ervaring overschrijden, en de hulp inroepen van een causaliteit die op een boven zintuigelijke hoedanigheid van het subject berust, namelijk de vrijheid
  • En zelfs daar hebben we in wezen niet dit gevoel afgeleid uit de idee van het zedelijke als oorzaak,
    • maar uitsluitend de bepaling van de wil
  • De gemoedstoestand van een wil die door iets wordt bepaald,
    • vormt echter op zich al een gevoel van lust en is daarmee identiek,
    • en volgt daar dus niet als gevolg uit
  • Dat laatste zouden we Alleen mogen aannemen indien het begrip van het zedelijke als een goed zou voorafgaan aan de wils bepaling door de wet,
    • waarbij dan de lust […] die met dat begrip verbonden is, vergeefs zou worden afgeleid uit dit begrip,
    • dat louter een kenniselement is
  • 111 B 37 Nu is het met de lust in het esthetische oordeel
    • ongeveer net zo gesteld
    • met dit verschil dat die lust hier louter contemplatief is,
    • en geen belang in het object wekt,
    • terwijl hij daarentegen in het morele oordeel praktisch is
  • 111 Het bewust zijn van de louter formele doelmatigheid
    • in het spel van de kenvermogens van het subject bij een voorstelling
    • waardoor een object wordt gegeven,
    • is de lust zelf,
    • want dat bewustzijn bevat een bepaling grond voor de activiteit van het subject,
    • gericht op stimulering van zijn kenvermogen is,
    • een innerlijke causaliteit dus […] die
    • ten aanzien van de kennis in het algemeen,
    • die niet tot bepaalde kennis beperkt blijft,
    • en het bevat derhalve louter een vorm
    • van de subjectieve doelmatigheid
    • van een voorstelling in een esthetisch oordeel

 

 

13 112 Het zuivere smaakoordeel is onafhankelijk van bekoring of ontroering

 

• AA 223 Een smaak oordeel waarop bekoring of ontroering geen invloed hebben […] , dat dus uitsluitend de doelmatigheid van de vorm als bepaling grond heeft, is een zuiver smaakoordeel

113 §14 Toelichting aan de hand van voorbeelden

 

• 113 AA 224 B 40 De meeste mensen zullen louter een kleur,
  • bijvoorbeeld het groen van een gazon,

plaatje van een gazon

• of louter een toon (in tegenstelling tot geluid of lawaai),
• zoals bijvoorbeeld die van een viool,

plaatje van een viool

• mooi noemen,
• ofschoon beiden alleen de materie van de voorstellingen,
• namelijk uitsluitend gewaarwording,
• als basis lijken te hebben, en daarom slechts aangenaam genoemd zouden mogen worden

• 113 We merken echter meteen op dat gewaarwordingen van kleur en toon slechts in zoverre met recht als mooi beschouwd kunnen worden, als beide zuiver zijn
  • En dat is een bepaling die reeds de vorm betreft koma hetgeen ook het enige is dat met zekerheid algemeen over deze voorstellingen medegedeeld kan worden
  • immers, de kwaliteit van de gewaarwordingen zelf wordt niet door alle subjecten gelijk beoordeeld, en We kunnen er moeilijk van uitgaan dat Iedereen dezelfde kleur aangename vindt dan een andere en de klank van hetzelfde instrument aangenamer vindt dan die van een ander
• 114 AA 225 Zuiverheid van een eenvoudige wijze van gewaarworden
  • betekent nu dat de gelijkvormigheid ervan door geen enkele andersoortige gewaarwording wordt verstoord en onderbroken;
  • zij is louter een kwestie van vorm,
  • omdat we daarbij van de kwaliteit van die gewaarwordingen wijze kunnen abstraheren
  • (namelijk of die een kleur of een klank voorstelt, en zo ja, welke kleur of klank)
• 114 Daarom worden alle eenvoudige kleuren, als ze eenvoudig zijn, als mooi beschouwd
  • de gemengde kleuren hebben dat voordeel niet, want omdat ze niet eenvoudig zijn, hebben ze geen maatstaf om te beoordelen of we ze zuiver of onzuiver moeten noemen
• 115 AA 225 B 42 In de schilderkunst, de beeldhouwkunst,
  • ja in alle beeldende kunsten,
  • en in de bouwkunst en de tuinarchitectuur voor zover dat schone kunsten zijn,
  • is de tekening het wezenlijke,
    • waarin wat louter door de vorm bevalt,
    • en niet wat in de gewaarwording genoegen geeft,
      • de grond vormt voor elke aanleg van de smaak
    • De kleuren die de schets elimineren,
      • behoren tot het bekoorlijke,
      • en ze kunnen het object op zich voor de gewaarwording weliswaar verlevendigen,
      • maar niet mooi en het aanschouwen waard maken
    • Ze worden veelal juist zeer beperkt door wat de schone vorm vereist,
      • en zelfs waar het bekoorlijke wordt toegelaten,
      • is het Alleen de schone vorm die het veredelt
    • 115 elke vorm van de objecten der zintuigen […] is ofwel figuur,
      • ofwel spel;
        • in het laatste geval is het ofwel een spel van figuren
        • (In de ruimte: mimiek en dans),
        • ofwel louter een spel van gewaarwordingen (In de tijd)
        • De bekoringen van de kleuren,
          • of van de aangename klanken van het instrument,
          • kan er bij komen,
          • Maar de tekening in het beeld,
          • en de compositie in het spel vormen het eigenlijke object van het zuivere smaakoordeel
        • 115 zelfs zaken die we versieringen (bijkomstigheden) noemen,
          • dat wil zeggen die niet als innerlijke bestandsdelen tot de gehele voorstelling van het object behoren, maar enkel uiterlijke toevoegsels vormen en het welgevallen van de smaak vergroten, doen dat Alleen door hun vorm; Zoals lijsten van schilderijen, of de drapering van beelden, of de zuilengalerijen rond luisterrijke gebouwen
            • NOOT volgens Winckelmans (1764) :
              • kleur draagt bij tot de schoonheid, is echter niet de schoonheid zelf, maar verhef deze nnh vormen
              • het wezen is volgens hem: “nobele eenvoud, stille grootsheid”
            • 115 Als de versiering echter geen schone vorm heeft, en ze, zoals een gouden lijst, Alleen is aangebracht om door haar bekoring bijval voor het schilderij te verwerven, dan heet ze opsmuk en doet ze afbreuk aan de echte schoonheid
            • 116 verhevenheid (waarmee het gevoel van ontroering verbonden is) vereist […] een andere maatstaf van beoordeling dan die waarop smaak is gebaseerd;
              • en aldus heeft een zuiver smaakoordeel
              • noch bekoring,
              • Noch ontroering,
                • kortom,
                  • geen gewaarwording,
                    • als marterie van het ethische oordeel,
                      • als bepalingsgrond

 

 

 

 

116 §15 Het smaakoordeel is volkomen onafhankelijk van het begrip volmaaktheid

 

• 118 Nu is het smaakoordeel een esthetisch oordeel, dat wil zeggen een oordeel dat op subjectieve gronden berust, En waarvan de bepaling grond geen begrip en daarom ook geen begrip van een bepaald doel kan zijn.
• 118 En het onderscheid tussen de begrippen, mooi en goed. Alleen op grond van de logische vorm […] Is leeg.
• 118 Het vermogen Van begrippen,
  • of die nu troebel of helder zijn,
  • is het verstand,
  • en of schoon ervoor smaak oordeel als esthetisch oordeel ook verstand nodig is […],
  • fungeert het daarbij niet als vermogen om objecten te kennen,
  • maar om het oordeel en zijn voorstelling (zonder begrip) te bepalen
    • volgens de verhouding van die voorstelling tot het subject en diens innerlijk gevoel,
  • en wel voor zover dit oordeel volgens een algemene regel mogelijk is

 

119 § 16 Een smaakoordeel dat een object voor schoon verklaart onder de voorwaarde van een bepaald begrip, is niet zuiver

 

• 119 Er zijn twee Soorten schoonheid:
  • de vrije schoonheid (onbepaalde schoonheid)
    • deze vooronderstelt geen begrip van wat het object moet zijn
    • […] op zich bestaande schoonheid van dit of dat ding
  • de louter afhankelijke schoonheid (schoonheid die aan iets inherent is)
    • de louter afhankelijke schoonheid vooronderstelt wel een begrip van wat het object moet zijn, en vooronderstelt verder de volmaaktheid van het object volgens dat begrip
    • de louter afhankelijke schoonheid Wordt aan objecten toegeschreven die onder de begrip van een specifiek doel vallen
  • 119 Bloemen vormen vrije natuurlijke schoonheid.
    • Afgezien van de botanicus weet bijna niemand wat een bloem voor ding moet zijn. en zelfs de botanicus, die weet dat het om het voortplantingsorgaan van de plant gaat, houdt geen rekening met dat natuur doel als hij een smaak oordeel over de bloemen velt
  • 119 Veel vogels, Zoals de papegaai, de kolibri en de paradijsvogel, en een heleboel marines schaaldieren zijn op zich mooi, waarbij het om een schoonheid gaat waarover geen enkel object beschikt dat volgens begrippen ten aanzien van zijn doel is bepaald, en ze bevallen ons vrij en op zich
  • 119 Tekeningen zoals een streepjescode, het lofwerk op lijsten of behang et cetera, betekenen op zich niets; ze stellen niets voor, geen object onder een bepaald begrip, en zijn vrije schoonheid. We kunnen ook wat men In de muziek fantasieën (zonder thema) noemt, en zelfs alle muziek zonder tekst, tot ditzelfde type schoonheid rekenen
  • 120 AA 230 B 50 Maar De schoonheid van de mens […] en de schoonheid van een paard, van een gebouw […] voor onderstellen een doel begrip dat bepaalt wat het ding moet zijn, en dus een begrip van de volmaaktheidervan.com en Het gaat hier derhalve om afhankelijke schoonheid
  • 120 Men Kan veel op een gebouw aanbrengen dat In de aanschouwing direct zou bevallen, Als het maar geen kerk hoeft te zijn;
    • Een gestalte zou men met allerlei krullen en lichte, maar regelmatige lijnen kunnen verfraaien,
    • zoals de Nieuw-Zeelanders dat door middel van hun tatoeëringen doen,
    • zolang die gestalte maar geen mens is;
    • en die mens zou veel fijnere trekken en veel bevalliger en zachter gezichtscontouren kunnen hebben,
    • als hij maar geen man […] moest voorstellen
  • 121 AA 231 Eigenlijk Wind volmaaktheid niets bij schoonheid, of schoonheid bij volmaaktheid
    • wanneer we echter de voorstelling waardoor ons een object gegeven wordt comma door middel van een begrip met het object vergelijken
    • (met het oog op wat het moet zijn),
    • is het onvermijdelijk dat we die voorstelling tegelijk met de gewaarwording in het subject vergelijken,
    • en daarom is het wel zo,
    • dat het gehele voorstellingsvermogen erbij wint
      • als beide gemoedstoestanden in harmonie verkeren
    • 121 Toch oordelen beide manieren op hun manier correct:
      • de een op grond van wat in zijn zintuiglijkheid is gegeven,
      • de ander op van wat hij in gedachten heeft
    • 121 Dankzij dit onderscheid kunnen we een heleboel onenigheid tussen critici over schoonheid bijleggen,
      • door hun te laten zien dat de één uitgaat van vrije schoonheid,
      • en de ander van inherente schoonheid;
        • dat de eerste een zuiver smaakoordeel,
        • en de tweede een toegepast smaakoordeel velt

 

§ 17 Het ideaal van de schoonheid 122

 

• 122 AA 232 B53 Er kan geen objectieve regel voor smaak zijn, die door middel van begrippen bepaalt wat mooi is
• 122 Hieruit volgt nu dat het hoogste voorbeeld,
  • het oerbeeld van de smaak,
  • louter in die idee is,
  • die iedereen in zichzelf moet voorbrengen en aan de hand waarvan we alles wat object van de smaak is,
  • wat voorbeeld voor de beoordeling door middel van smaak is
  • en zelfs ieders smaak, moeten beoordelen
• 122 Idee betekent eigenlijk rede begrip, en
  • ideaal duidt de voorstelling aan van een afzonderlijke entiteit die overeenstemt met een idee

 

 

• 123 AA 233 Hoe komen we nu tot zo een ideaal van schoonheid?
  • En verder: voor welk type schoonheid is een ideaal mogelijk?
• 123 We moeten eerst opmerken dat de schoonheid waarvoor een ideaal gezocht moet worden,
  • geen vrije schoonheid mag zijn,
  • maar schoonheid moet zijn die door een begrip van objectieve doelmatigheid is gefixeerd,
  • en dus niet mag toebehoren aan het object van een volstrekt zuiver smaak oordeel,
  • maar moet toebehoren aan het object van
    • een gedeeltelijk geïntellectualiseerd smaakoordeel
  • 123 Een ideaal van mooie bloemen, van een fraai meubel of van een mooi uitzicht is ondenkbaar,
    • maar ook van schoonheid die inherent is aan bepaalde doelen,
    • zoals bijvoorbeeld in het geval van een mooi woonhuis,
    • een fraaie boom,
    • een mooie tuin,
    • et cetera,
    • kunnen we ons geen ideaal voorstellen;
    • vermoedelijk omdat de doelen niet voldoende bepaald en gefixeerd zijn door hun begrippen,
    • in de doelmatigheid bijna net zo vrij is
    • als in het geval van de vrije schoonheid
  • 123 Alleen wat het doel van zijn existentie in zichzelf heeft,
    • de mens,
    • die met zijn rede zelfs zijn doelen kan bepalen,
    • of als hij aan die uiterlijke waarneming moet ontlenen,
    • deze in elk geval kan vergelijken met wezenlijke en algemene doelen,
      • en vervolgens de overeenkomst ook esthetisch kan beoordelen
      • deze mens is nu het enige object ter wereld dat een ideaal van schoonheid kan zijn,
        • zoals de menselijkheid in zijn persoon als intelligentie een ideaal van volmaaktheid kan zijn
      • 123 Dit ideaal kent nu twee ingrediënten:
        • Ten eerste de esthetische idee van de norm, een afzonderlijke aanschouwing […] die het criterium voor de beoordeling van de mens valt vormt, als van een ding dat tot een bijzondere diersoort behoort;
        • 124 En ten tweede de rede ideeën die de doelen van de menselijkheid,
          • voor zover die niet zintuiglijk voorgesteld kunnen worden,
          • tot beoordelings principe maakt van de menselijke gedaante,
          • waarin die doelen als gevolgen In de verschijning aan de dag treden
        • 124 Om enigszins begrijpelijk te maken hoe dat in zijn werk gaat […] zullen we proberen een psychologische verklaring te geven
        • 124 AA 234 B 57 We merken op dat de verbeeldingskracht
          • op een voor ons volkomen onbegrijpelijke manier soms alleen de tekens voor begrippen,
          • zelfs uit een ver verleden,
          • kan oproepen,
          • maar ook het beeld en het voorkomen van een object uit een onnoemelijk groot aantal objecten van verschillende soorten of van één en dezelfde soort kan reproduceren
        • 124 De verbeeldingskracht is comma wanneer de geest zaken wil vergelijken comma vermoedelijk zelfs werkelijk in staat (ook al kunnen we ons daar niet bewust van worden) om een beeld Als het ware op een ander beeld te Laten vallen en aan de hand van de congruentie van verscheidene beelden van dezelfde soort, tot een gemiddeld komen dat voor alle beelden als een gemeenschappelijke maat dient

 

 

• 124 Stel dat iemand 1000 mannen heeft gezien
  • Als hij nu wil oordelen over de normale grootte door op grond van vergelijking te schatten,
    • dan laat (volgens Kant) de verbeeldingskracht een groot aantal van die beelden (Misschien wel alle 1000) op elkaar vallen, en als ik hier een analogie met de optica mag gebruiken:
      • in het gebied waar de meeste beelden samenvallen,
      • en binnen de omtrek waar de dikst opgebrachte kleur oplicht,
      • wordt de gemiddelde grootte zichtbaar,
      • die wat hoogte en breedte betreft net zo ver verwijderd is van de uiterste grens van het grootste deel als van het kleinste postuur,
      • en dat is het postuur van een mooie man
    • 125 (je zou hetzelfde resultaat op mechanische wijze kunnen bereiken door de lengte en de breedte (en de dikte) van al die 1000 mannen op te meten, op te tellen, en de respectievelijke somma’s door 1000 te delen)
      • Maar de verbeeldingskracht doet precies hetzelfde door een dynamisch effect, dat ontstaat dankzij de veelvuldige apprehensie van zulke gestaltes door het orgaan van de innerlijke zintuiglijkheid
      • Wanneer nu op dezelfde manier voor deze gemiddelde man een gemiddeld hoofd, dat voor dat hoofd een gemiddelde neus, et cetera wordt gezocht, dan ligt deze gestalte in het land waar zo’n vergelijking wordt gemaakt ten grondslag aan de idee van de norm voor de mooie man

%%% 01-07-2024 Racistisch?

• 125 Een neger moet onder deze empirische voorwaarden daarom noodzakelijk een andere idee hebben van de norm voor de schoonheid van een gestalte dan een blanke, en de Chinees en andere dan de Europeaan
  • Met het voorbeeld van een mooi paard of een hond […] ligt het precies zo

 

———-

• 125 Deze idee van de norm is niet afgeleid van proporties die aan de ervaring zijn ontleend als bepaalde regels, maar aan de hand van die idee worden beoordelingsregels pas mogelijk
• die idee is het tussen alle afzonderlijke, op allerlei manieren uiteenlopende aanschouwing en van individuen zwevende beeld voor de hele soort, dat de natuur als oerbeeld aan al haar voortbrengselen van dezelfde soort ten grondslag ligt, maar in geen enkel individu volledig lijkt te verwezenlijken
• 125 Ze is geenzins het gehele oerbeeld van schoonheid van die soort, maar Alleen de vorm die de onvermijdelijke voorwaarden voor alle schoonheid uitmaakt, en dus louter de juistheid In de weergave van de soort
• 125 die normidee is de regel, zoals men de beroemde Speerwerper van Polykleitos noemde
  • (De koe van Myron kan voor de betreffende soort ook als regel gebruikt worden)

 

• 126 NOOT Kant:
  • B 60 We zullen ontdekken dat het gezicht van iemand met volkomen regelmatige trekken, die een schilder voor zich zou willen laten poseren, meestal niets zegt. Het bevat immers niets karakteristieks en drukt dus eerder de idee van de soort uit dan het specifieke van de persoon.
  • Als men het karakteristieke van dit type overdrijft, en de idee van de norm (de doelmatigheid van de soort) zelf geweld aandoet, is karikatuur het resultaat.
  • De ervaring laat tevens zien dat zo’n volkomen regelmatig gezicht meestal ook het innerlijk weerspiegelt van een middelmatig mens. De reden daarvan is vermoedelijk deze (als we mogen aannemen dat de natuur in het uiterlijk de proporties van het innerlijk uitdrukt): als geen enkel geestelijk talent buiten de proporties valt die vereist zijn voor een mens zonder gebreken, dan hoeven we niet zoiets te verwachten als wat men genie noemt, waarbij de natuur lijkt of te wijken van de gebruikelijke proporties van de geestelijke vermogens ten gunste van een enkele daarvan.
    • *** Kant is hier misschien beïnvloed door de in zijn tijd zeer populaire J. K. Lavater (1741-1801) die [….] een verband dacht aan te kunnen tonen tussen het uiterlijk en het innerlijk van een mens

———————

 

127 Uit dit derde moment afgeleide definitie van dit schone

 

PRE

Schoonheid is de vorm Van de doelmatigheid van een object, voor zover die in het object wordt waargenomen

Noot Kant :

• Men zou als tegeninstantie van deze definitie kunnen aanvoeren dat er dingen zijn waarin men een doelmatige vorm ziet zonder er een doel in te herkennen.
• Bijvoorbeeld de stenen gereedschappen die vaak in oude grafheuvels worden gevonden met een gat erin als voor een handvat. Hun vorm geeft duidelijk van doelmatigheid blijk; toch zullen we ze niet mooi noemen omdat we het doel ervan niet kennen.
• Maar dat we ze als kunstwerk beschouwen is al genoeg om te erkennen dat we hun vorm in verband brengen met een of andere bedoeling en een welomlijnd doel.
• Daarom hebben we ook geen direct welgevallen in hun aanschouwing
• Een bloem daarentegen, bijv. een tulp, wordt als mooi beschouwd, omdat we bij de waarneming ervan een zekere doelmatigheid aantreffen, die zoals wij haar beoordelen op geen enkel doel betrokken is.

127 Vierde moment van het smaakoordeel, volgens de modaliteit van het welgevallen in het object

 

Modaliteit = voorwaarden / bepalingen

PRE is de smaak aan voorwaarden verbonden?

127 §18 Wat de modaliteit van een smaakoordeel is

 

• 127 B 62 Over elke voorstelling kan ik zeggen dat het tenminste mogelijk is dat ze (als kennis) met een lust is verbonden.
  • Over wat ik aangenaam noem, zeg ik dat het werkelijk lust in mij teweegbrengt
• 127 AA 237 Over het schone denken we echter dat het een noodzakelijke betrekking tot het welgevallen heeft
  • Deze noodzakelijkheid nu is van een bijzonder type
  • Het is geen theoretische, objectieve noodzakelijkheid waarbij we als priori kunnen kennen dat Iedereen dat wel gevallen in het door mij mooi genoemde object zal voelen
  • Het is ook geen praktische noodzakelijkheid, waarbij dit welgevallen op grond van begrippen van een zuivere redelijke wil, die vrij handelende wezens als regel dient
• 127 We kunnen de hier bedoelde noodzakelijkheid, die in een esthetisch oordeel wordt gedacht, slechts exemplarisch noemen, dat wil zeggen Het gaat om de noodzakelijkheid voor Iedereen om in te stemmen met een oordeel dat als voorbeeld beschouwd wordt van een algemene regel, die we niet kunnen aanduiden

 

128 §19 De subjectieve noodzakelijkheid die we het smaakoordeel toeschrijven, is voorwaardelijk

• 128 B 64 Het smaakoordeel verlangt ieders instemming,
  • en wie iets als moois kwalificeert,
  • wil dat iedereen het object in kwestie behoort te prijzen,
  • en het ook als mooi behoort de kwalificeren
  • Het behoren in het esthetische veroordeel wordt dus,
    • zelfs op grond van alle gegevens die voor de beoordeling vereist zijn, toch slechts voorwaardelijk uitgesproken

 

128 §20 De voorwaarde voor de noodzakelijkheid die een smaakoordeel veronderstelt, is de idee van een gemeenschappelijke zin

 

• 139 AA238 En Dus moeten smaakoordelen een subjectief principe hebben,
  • dat alleen aan de hand van gevoel en niet van begrippen, maar toch algemeen geldig,
  • bepaalt wat bevalt of mishaagt
    • nu kan alleen een gemeenschappelijke zin als zo’n principe worden beschouwd
    • die zin onderscheidt zich wezenlijk van het gezonde verstand
    • […] want dat gezonde verstand oordeelt niet op grond van gevoel,
      • maar altijd op grond van begrippen,
        • ofschoon dat gewoonlijk slechts vaag voorgestelde principes zijn

 

129 §21 Kunnen we met reden een gemeenschappelijke zin veronderstellen?

 

• 129 B 66 Wil kennis echter mededeelbaar zijn,
  • dan moet ook de gemoedstoestand
  • (dat wil zeggen de afstemming van de kenvermogens op een kennis eenheid in het algemeen, en wel hun onderlinge verhouding die vereist is om van een voorstelling
  • (die ons een object geeft)
  • kennis te maken)
  • algemeen meegedeeld kunnen worden,
  • want zonder die afstemming […] kan er geen kennis (als resultaat) ontstaan

 

• 130 AA 239 Deze afstemming kan alleen maar door het gevoel (en niet door begrippen) worden bepaald.
  • Aangezien nu deze afstemming zelf algemeen mededeelbaar moet zijn,
  • en dus ook het gevoel dat ermee gepaard gaat (bij een gegeven voorstelling),
  • en verder de algemene mededeelbaarheid van een gevoel een gemeenschappelijke zin vooronderstelt,
  • hebben we reden om zo’n gemeenschappelijke zin aan te nemen.
  • En we hoeven ons daarbij niet op psychologische observaties te baseren,
  • maar kunnen die zin aannemen als noodzakelijke voorwaarde voor de algemene mededeelbaarheid van onze kennis,
  • die moet worden voorondersteld in elke logica en in elk principe van kennis dat niet sceptisch is

130 §22 De noodzakelijkheid van de algemene bepaling die in een smaakoordeel wordt gedacht, is een subjectieve noodzakelijkheid die onder de vooronderstelling van een gemeenschappelijke zin als objectief wordt voorgesteld

 

• 130 B 67 In de oordelen waarmee we iets als mooi kwalificeren,
  • staan we niemand toe een andere mening te hebben,
  • waarbij we ons het oordeel niet op begrippen,
  • maar alleen op ons gevoel baseren;
  • Dat gevoel leggen we dus niet als een privé gevoel,
  • maar als een gemeenschappelijk gevoel ten grondslag
• 130 Nu kan deze gemeenschappelijke zin voor dat doel niet op de ervaring worden gebaseerd,
  • want deze zin wil ons het recht geven op oordelen die een behoren bevatten:
    • hij zegt niet dat Iedereen het met ons oordeel eens zal zijn,
    • Maar dat Iedereen er mee behoort in te stemmen
    • en dus is de gemeenschappelijke zin,
    • van de oordelen waarvan ik hier mijn smaakoordeel als voorbeeld geef om er zo exemplarische geldigheid aan toe te schrijven,
    • een louter ideale norm

 

——————

• 131 En We vooronderstellen inderdaad die onbepaalde norm van een gemeenschappelijke zin;
  • Dat blijkt uit onze potentie om smaak oordelen te vellen
• 131 We hebben op dit moment alleen het voornemen om het smaak vermogen te analyseren,
  • en de gevonden elementen ten slotte te verenigen In de idee van een gemeenschappelijke zin

 

132  Uit Het vierde moment afgeleide definitie van het schone

 

PRE

Mooi is wat zonder begrip als object van een noodzakelijk welgevallen wordt gekend

132 Algemene opmerking bij het eerste Boek van de analytica

 

• 132 AA 241 Als we de balans van de bovenstaande analyse opmaken, dan zien we dat alles neerkomt op het begrip smaakt;
  • Op de omstandigheid om een object te beoordelen te beoordelen met betrekking tot de vrije wetmatigheid van de verbeeldingskracht.
  • Wanneer nu in het smaakoordeel de verbeeldingskracht in haar vrijheid beschouwd moet worden, wordt ze in de eerste plaats niet reproductief opgevat,
  • als onderworpen aan de associatiewetten,
  • maar als productief en zelfwerkend
  • (als schepper van willekeurige vormen van mogelijke aanschouwingen).
  • En ofschoon de verbeeldingskraeht bij de apprehensie van een gegeven zintuiglijk object gebonden is aan een bepaalde vorm van dat object en in zoverre geen vrij spel heeft (zoals in de dichtkunst),
  • is toch heel goed to begrijpen dat het object haar precies zo’n vorm aan de hand kan doen die een synthese van het menigvuldige bevat —
  • als de verbeeldingskracht die,
  • mocht ze vrij haar gang kunnen gaan,
  • overeenkomstig de algemene wetmatigheid van het verstand [zelf] zou ontwerpen.
• 132 Maar dat de verbeeldingskracht vrij en tegelijk uit zichzelfwetmatig zou zijn, d.w.z. een autonomie impliceert, is een tegenspraak.
  • Aileen het verstand is wetgevend.
  • Wanneer de verbeeldingskracht genoodzaakt wordt volgens een bepaalde wet te opereren,
  • zullen begrippen bepalen hoe haar product ,qua vorm, moet zijn.
  • In dat geval is er echter geen sprake van weigevailen in het schone,
  • zoals we eerder aantoonden,
  • maar in het goede (in volmaaktheid, zij het looter een formele),
  • en is het oordeel geen smaakoordeel
• 132 Een wetmatigheid zonder wet,
  • en een subjectieve overeenstemming van de verbeeldingskracht met het verstand zonder objectieve overeenstemming,
  • waarbij de voorstelling betrokken wordt op een bepaald begrip van een object,
  • kunnen alleen samen bestaan met de vrije wetmatigheid van het verstand (die ook doelmatigheid zonder doel. genoemd wordt)
  • en met het kenmerkende van een smaakoordeel

 

 

• 132 Critici van de smaak geven gewoonlijk meetkundig regelmatige figuren zoals een cirkel, een vierkant, een kubus comma et cetera als de simpelste en meest onbetwistbare voorbeelden van schoonheid.
• Toch noemen we ze juist regelmatig omdat we ze ons niet anders kunnen voorstellen dan als louter weergaves van een bepaald begrip, dat die figuur de regel voorschrijft
• (zonder welke die figuur onrnogelijk is)

 

 

 

• 133 AA 242 Een van beide standpunten moet dus fout zijn:

 

• ofwel de mening van de critici, die aan gedachte figuren schoonheid toeschrijven,
• ofwel de onze, die doelmatigheid zonder begrip noodzakelijk acht voor schoonheid

——————–

• 133 Niemand zal snel vinden
  • dat je smaak moet hebben om in een cirkel meer weigevallen te hebben dan in een gekrabbelde omtrek,
  • of in een gelijkzijdige en gelijkhoekige vierhoek meer dan in een scheve, ongelijkzijdige en bij wijze van spreken verminkte vierhoek,
  • want daarvoor heb je alleen gewoon verstand nodig en helemaal geen smaak.
  • Wie de grootte van een stuk land wil beoordelen, of de onderlinge verhouding van de delen van een indeling ten opzichte van het geheel wil verduidelijken, heeft regelmatige vormen nodig, en wel van het eenvoudigste type.
  • En het welgevallen berust niet direct op de aanblik van de vorm, maar op de bruikbaarheid ervan voor allerlei mogelijke doeleinden.
    • Een kamer waarvan de wanden scheef staan,
    • een tuin met scheve hoeken, en verder elke inbreuk op de symmetrie, zoals in de gestalte van dieren (als ze bijvoorbeeld een oog missen),
    • of bij gebouwen of bloemperken — mishagen,
    • omdat ze ondoelmatig zijn,
    • niet alleen praktisch met betrekking tot een bepaald gebruik van deze dingen,
    • maar ook voor de beoordeling in allerlei mogelijke opzichten.
    • Dit is niet het geval bij het smaakoordeel, want als dat zuiver is, verbindt het welgevallen of mishagen direct met louter de beschouwing van het object, zonder rekening te houden met gebruik of doel
  • 132 De regelmatigheid die tot het begrip van een object leidt, is de onontbeerlijke voorwaarde […] om het object in een afzonderlijke voorstelling te vatten en het menigvuldige in de vorm ervan te bepalen.
    • Die bepaling is een doel in het bestek van de kennis
      • en met betrekking tot die kennis is ze ook altijd met wel-gevallen verbonden (dat met de verwezenlijking van elk ook maar 35 enigszins problematisch oogmerk gepaard gaagMaar in dat geval is het louter de tevredenheid met de oplossing van een opgave en niet een vrije en onbepaald-doelmatige bezigheid

 

• 133 maar in dat geval
  • is het louter de tevredenheid met de oplossing van een opgave
  • en niet een vrije en onbepaald- doelmatige bezigheid van de geestelijke krachten
  • met wat we mooi noemen,
    • en waarbij het verstand de verbeeldingskracht client, en niet omgekeerd.
  • 134 Bij een ding dat alleen door een bedoeling mogelijk is, bij een bouwwerk, zelfs bij een dier, rnoet de regelmatigheid die in de symmetrie bestaat de eenheid van de aanschouwing uitdrukken die met het begrip van het doel gepaard gaat, en deze ragelmatigheid behoort ook tot de kennis.
  • 134 Als er echter alleen een vrij spel van de voorstellingsvermogens gespeeld moet worden (maar onder de voorwaarde dat het verstand geen afbreuk lijdt), in parken, bij de de verfraaiing van kamers, allerlei van smaak getuigend huisraad etc wordt regelmaat die dwang verraadt, zoveel mogelijk vermeden.
  • 134 B72 Daarom drijven bijv. de Engelse smaak inzake tuinen en de bar smaak op het gebied van meubels de vrijheid van de verbeeldingskracht tot aan de rand van het groteske, en creeren met deze verwijdering van elke regeldwang precies het geval waarin de smaak in ontwerpen van de verbeeldingskracht zijn grootste volmaaktheid kan tonen.
  • AA 243 Al het stijf-regelmatige (wat de wiskundige regelmaat benadert) druist in tegen de smaak omdat de beschouwing ervan ons niet lang kan boeien, maar ons verveelt, voor zover het niet uitdrukkelijk kennis of een bepaald praktisch doel als oogmerk heeft.
  • 134 Datgene waarmee de verbeeldingskracht ongedwongen en doel-matig kan spelen, is daarentegen steeds nieuw voor ons en we krijgen nooit genoeg van de aanblik ervan.
  • 134 William Marsden merkt in zijn beschrijving van Sumatra op dat de toeschouwer daar overal wordt omringd door de vrije schoonheid van de natuur, die daarom weinig aantrekkelijks meer voor hem heeft.
  • 134 Toen hij daarentegen midden in het oerwoud een peperplantage aantrof, waarin de staken die dit gewas omrankt in parallelle lijnen laantjes vormden, was hij daardoor verrukt.
  • 134 Hij trekt daaruit de conclusie dat wilde, ogenschijnlijk regelloze schoonheid bij wijze van afwisseling alleen degene bevalt die uitgekeken is op regelmatige schoonheid.
    • William Marsden (1754-1836) was een Engels taalkundige. Zie History of Sumatra (1782),
  • 135 Zelfs het gezang van vogels, dat we onder geen enkele muzicale regel kunnen brengen, lijkt meer vrijheid en ( en daarom meer voor de smaak te bevatten) dan het zingen van mensen dat volgens alle regelen der toonkunst wordt uitgevoerd, want wanneer dat laatste vaak en langdurig wordt herhaald, krijg je er veel sneller genoeg van.
    • Maar hier verwarren we vermoedelijk onze svmpathie voor de vrolijkheid van een klein geliefd beestje met de schoonheid van zijn zang, die wanneer mensen het heel precies imiteren (zoals dat wel met het slaan van de nachtegaal gebeurt) ons volkomen smakeloos in de oren klinkt.
    • We moeten mooie objecten nog onderscheiden van het fraaie uitzicht op objecten (die vanwege de afstand vaak niet meer duidelijk herkend kunnen worden).
    • In het laatste geval lijkt de smaak niet zozeer te hechten aan wat de verbeeldingskracht in dit opzich apprehendeert, als wel aan wat haar hierbij als aanleiding tot fantaseren dient, d.w.z. aan de eigenlijke bedenksels waarmee de geest zich vermaakt,
    • waarbij die voortdurend wordt gestimuleerd door de verscheidenheid die het oog treft.
  • 135 AA 244 Voorbeelden zijn de aanblik van de wisselende gestaltes van het vuur in de haard, of van een ruisende beek, die beide geen schoonheid vormen, maar voor 5 de verbeeldingskracht toch charme met zich meebrengen, omdat ze haar vrije spel gaande houden.

135 einde boek 1