260a Democritus 460 v Chr – ca 356 v Chr

BRONNEN:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Democritus
• Boek: 100 essentiële denkers – Philip Stokes – 2002 – ISBN 9059470230 bladzijde 27

Democritus van Abdera was een Grieks filosoof, astronoom, wiskundige en reiziger. Hij wordt gerekend tot de pre-socraten en stond bekend als “de lachende filosoof”.

Het universum bestaat op het fundamentele niveau uit ondeelbare atomen in constante beweging

Hoewel men zegt dat Democritus in Athene nauwelijks erkenning vond bij de intellectuele elite, kan zijn werk niettemin gezien worden als het hoogtepunt van het voor-socratische denken; zijn atomistische metafysica wordt nog steeds bewonderd vanwege de opvallende overeenkomsten met de moderne opvattingen.

• Volgens Democritus bestond het universum op het fundamentele niveau uit ondeelbare atomen in constante beweging in een oneindige leegte.
• Stoffelijke objecten zijn tijdelijke samenstellingen van deze atomen; ze ontstaan als de atomen samenkomen en worden vernietigd als die zich verspreiden onder invloed van natuurkrachten, terwijl de atomen zelf eeuwig en onvernietigbaar zijn.
• In antwoord op Zeno stelde Democritus dat atomen wel geometrisch konden worden gedeeld, maar dat alleen materie die ruimten bevat – letterlijk delen van de leegte tussen de atomen -fysiek kan worden gedeeld.
• Een atoom zelf kan niet fysiek worden gedeeld omdat het geheel solide is, de leegte is volkomen uitgesloten en dus is een atoom niet deelbaar.
• Het atomisme van Democritus is een overtuigende poging om de ideeën van eerdere filosofen te verenigen.
• Democritus is het met Heraclitus eens dat verandering en beweging zowel mogelijke als noodzakelijke toestanden van de natuur zijn. Maar hij heeft ook begrip voor de opvatting van Parmenides dat non-existentie of niet-zijn problematisch is.
• Volgens Democritus is alles wat bestaat een samenstelling van atomen, zelfs de gedachten in de geest. Maar Democritus is het met Parmenides en Zeno eens dat beweging onmogelijk is als het universum uitsluitend uit materie zou bestaan. Het universum zou dan een reusachtig vast lichaam zijn waarin verandering onmogelijk was, zoals Parmenides al stelde.
• Om beweging mogelijk te maken, postuleerde Democritus dat het enige echte niet-zijn de oneindige leegte is, de absolute ruimte waarin atomen eeuwig in beweging zijn. Waarschijnlijk zou Parmenides op logische gronden bezwaren hebben gehad tegen deze redenering: zeggen dat er een leegte is, is zeggen dat de leegte bestaat, het is dus een contradictie om te zeggen dat de leegte de afwezigheid van zijn of van bestaan is.
• De oplossing van Democritus, vernuftig in zijn nieuwheid, maar niet helemaal overtuigend, is om het oude idee (een idee dat Einstein ironisch genoeg opnieuw bedacht voor zijn relativiteitstheorie) dat de leegte of ruimte als een eigenschap van materie moet worden gezien te verlaten.
• Democritus stelde dat de oneindige leegte niet meer was dan de afwezigheid van materie en materieel onafhankelijk was van het bestaan van atomen.
• Dit probleem van de relatie tussen leegte en materie, in filosofisch jargon het probleem van de ontologische status van ruimte, zou veel later terugkeren in de lange controverse tussen Isaac Newton – die het idee van Democritus van absolute ruimte als een soort houder voor materie onderschreef – en Leibniz, die ruimte als de relatie tussen fysieke objecten zag. De geschiedenis van dat debat is heel interessant, want tot Einstein werd algemeen gedacht dat Democritus en Newton gelijk hadden, terwijl het er nu op lijkt dat Parmenides, Leibniz en Einstein het bij het rechte eind hadden.
• De atoomtheorie van Democritus heeft nog andere moderne kanten. Hij beweerde namelijk dat elke gebeurtenis in het universum causaal bepaald wordt door voorafgaande gebeurtenissen omdat de gedragingen van stoffelijke objecten worden bepaald door de interacties van de atomen op elkaar, zoals een biljartbal die een andere bal raakt de richting van beide ballen verandert.
• Een verder uitgewerkte versie van deze opvatting, ‘determinisme’ genoemd, is in de moderne filosofie zowel vurig verdedigd als aangevallen en is tot op de dag van vandaag onderwerp van discussie.