laatste wijziging: 19-05-2018

564 1694-1778 Voltaire

BRONNEN:

Voltaire werd geboren als Francois-Marie Arouet, en was een Franse schrijver, essayist, filosoof (empirist) en vrijdenker.

In navolging van Locke en Newton werd Voltaire de kampioen van de rede boven bijgeloof en viel hij, ook al behield hij bepaalde deïstisch opvattingen, de macht van de clerus aan.

Later droeg hij bij aan wat misschien wel het grootste intellectuele project van die tijd was, de Encyclopedie van Diderot en Jean d’Alembert. De Encyclopedie zou voor Voltaire op nieuwe controverses uitlopen, want het werk werd beschouwd als een aanval op het geloof omdat mensen gestimuleerd werden om van de rede gebruik te maken. Naast kampioen van de rede werd Voltaire een sterke stem in de roep om vrijheid van meningsuiting. Omdat hij zelf vervolgd was voor zijn geschriften was dit misschien een natuurlijk gevolg van zijn eigen ervaringen. Hij schreef talrijke satires op wat hij als het machtsmisbruik van de maatschappelijke elite zag, wat hem onvermijdelijk weer in conflict met die elite bracht. Het volgende citaat uit zijn Dictionnaire philosophique, een ook naar hedendaagse maatstaven zeer leesbaar werk, is karakteristiek voor zijn opvatting over religie, hij beschrijft er de kwaliteiten van een theïst in:

‘In dit principe verzoend met de rest van het universum omarmt hij geen van deze sekten, die allemaal in tegenspraak met elkaar zijn; zijn religie is de oudste en meest verbreide; want de simpele verering van een god ging aan alle systemen in de wereld vooraf. Hij spreekt een taal die alle volken verstaan, terwijl ze elkaar niet verstaan. Hij heeft broeders van Peking tot Cayenne en hij rekent alle wijze mannen tot zijn broeders. Hij gelooft niet dat godsdienst bestaat uit de meningen van een onbegrijpelijke metafysicus of uit ijdel vertoon, maar uit verering en rechtvaardigheid. Goed doen, dat is zijn eredienst; onderdanig zijn aan God, dat is zijn doctrine. De mohammedaan roept tegen hem: “Wees gewaarschuwd als u geen pelgrimstocht naar Mekka maakt!” “Wee u”, zegt een christen, “als u geen tocht naar Onze Lieve Vrouwe van Loreto maakt!”

Maar hij lacht om Loreto en om Mekka; hij steunt echter de behoeftigen en verdedigt de verdrukten: Het is niet verwonderlijk dat de kerk over hem viel.

Maar de belangstelling van Voltaire ging verder dan theologie. Tijdens zijn verblijf in Engeland had hij grote bewondering opgevat voor de Engelse constitutie. Hij schreef over democratie: ‘Men vraagt zich elke dag of een republikeinse regering te prefereren valt boven een monarchie. Het dispuut eindigt altijd met de conclusie dat het moeilijk is om de mens te regeren. De joden hadden God zelf als meester; zie wat dat hen gebracht heeft: ze zijn bijna altijd geslagen en slaven geweest, maar vindt u niet dat ze tegenwoordig een goed figuur slaan?’

Als filosoof is Voltaire niet buitengewoon origineel. Niettemin hoort hij in elk overzicht van het westerse denken thuis vanwege de enorme invloed die zijn werk had. Voltaire was meer dan enige andere filosoof belangrijk in het populariseren en op gang brengen van “het tijdperk van de rede”. Zijn stijl is altijd leesbaar, provocerend en vol humor. Pas met de toneelstukken en verhalen van de existentialisten in de twintigste eeuw kreeg de filosofie weer een even breed lezerspubliek.