laatste wijziging: 27-02-2020

280 087 n C – 150 Ptolemaeus: wereldbeeld

Bron:

Ptolemaeus had een geocentrisch beeld van het zonnestelsel. Het geocentrisme is de leer dat de Aarde het centrum van het zonnestelsel en/of het universum is en dat de zon en andere hemellichamen om de aarde heen draaien (het onderscheid tussen zonnestelsel en universum werd pas gemaakt in moderne tijden).

Zijn opvattingen over astronomie, bekend als het Stelsel van Ptolemaeus, hebben meer dan 1400 jaar, tot ver na de middeleeuwen, deze wetenschap in West-Europa en Arabië beheerst.

Pas in 1543 werd, met de publicatie van De revolutionibus orbium coelestium door Copernicus, voor het eerst een volledig uitgewerkt alternatief gepubliceerd. Daarin was de aarde niet meer het middelpunt van het zonnestelsel.

Ptolemaeus heeft de epicykel-theorie van Hipparchus vervolmaakt. Met het sterrenmodel van Aristoteles kon namelijk niet verklaard worden waarom de planeten zich soms snel, soms langzaam, en soms zelfs retrograde (achteruitgaand), aan de hemel schenen te bewegen.
Het rekenmodel voor de planeten Mars, Jupiter en Saturnus van Ptolemaeus kan men illustreren met een “volvelle” zoals op de afbeelding:

Een volvelle, samengesteld uit papieren schijven en touwtjes, dat op eenvoudige manier de positie van Mars (planeet) met de methode van Ptolemaeus laat berekenen. Uit Astronomicum Caesareum van Petrus Apianus uit 1540.

Ptolemaeus plaatst elke planeet (Mars in dit geval) op een epicykel (gele schijf) van een cirkelbaan (of deferent, de roze cirkel op de “volvelle” in de afbeelding).Binnen de deferent bevinden zich drie punten (binnen het kleine gele cirkeltje): het middelpunt van de deferent (as van de roze schijf), aan één kant daarvan de aarde (middelpunt van het heelal, de sterrenhemel rondom de volvelle), en aan de andere kant het vereffeningspunt of equant.

De equant is Ptolemaeus’ belangrijkste bijdrage tot de theorie: het systeem van de drie punten simuleert een benadering van een ellipsbaan door middel van cirkels. Dit eenvoudige en krachtige model (met weinig middelen werd de ingewikkelde retrograde beweging nauwkeurig beschreven) legde Ptolemaeus vast in zijn dertiendelig manuscript Hè mathèmatikè syntaxis (De wiskundige ordening).

De werken van Ptolemaeus over astronomie zijn overgeleverd in het Arabisch en werden door de Arabische astronomen Kitab al-Madjisti genoemd, wat Het grootste boek betekent. Dit werd later verbasterd tot Almagest (het zeer grote). De Almagest bevatte ook een sterrencatalogus en een lijst van 48 sterrenbeelden die door Hipparchus beschreven waren.