281 0204 – 0270 Plotinus

BRONNEN:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Plotinus
• Boek: 100 essentiële denkers – Philip Stokes – 2002 – ISBN 9059470230 bladzijde 43

Plotinus leefde in een woelige tijd die uit zou lopen op de splitsing van het oude Romeinse Rijk in het West-Romeinse en Oost-Romeinse Rijk. Hij wordt wel beschouwd als de laatste grote denker van de Romeinse tijd. Plotinus is vooral bekend geworden om zijn bewerking en verdere ontwikkeling van de filosofie van Plato, een denkrichting die later als “neoplatonisme” bekend zou worden, ook al is zijn filosofie ook beïnvloed door Aristoteles en de Romeinse stoïcijnen.

Zijn vele geschriften werden onder de titel “Enneaden” door zijn leerling Porphyry verzameld en uitgegeven. De titel is afgeleid van het Griekse woord voor “negen”, een verwijzing naar de negen hoofdstukken of verhandelingen waaruit elk van de zes boeken van het werk bestaat.

Plotinus combineert in zijn filosofie het mystieke met het praktische en had daarmee grote invloed op de christelijke theologie. Zijn filosofie is bedoeld om de mens in unie of communie te laten terugkeren tot de Ene, het ultieme Wezen, door middel van contemplatie.  Plotinus geloofde net als de christenen in een drie-eenheid van godheden, te weten het Ene, het Intellect en de Ziel. Maar anders dan in de christelijke theologie stonden de drie niet op gelijke hoogte, ze zijn eerder opeenvolgende “stadia” of emanaties van contemplatief zijn.

• Het Ene, dat Plotinus – in navolging van Plato – soms ook “het Goede” noemt, is onbeschrijfbaar, taal kan alleen naar het Ene verwijzen, maar zelfs de benamingen zijn niet de echte namen van het Ene; het is de onuitspreekbare, mystieke bron van de werkelijkheid.
• Na het Ene komt het Intellect of “Nous”, dat overeenkomt met intditieve kennis. Ook het Intellect kan moeilijk met woorden worden beschreven, maar Plotinus geeft diverse analogieën. Het Intellect is als het licht van de zee, het verlicht het Ene en is het middel waarmee het Ene zichzelf contempleert. Het Intellect is de bron en basis van de archetypen of platonische vormen (zie Plato), van materiële dingen. Gedachten en de objecten van gedachte worden verenigd in het Intellect, er is geen scheiding tussen subject en object, waarnemer en het waargenomene.
• Het volgende niveau van werkelijkheid is de Ziel, die overeenkomt met rationeel of redenerend denken. De Ziel is verdeeld in de hogere en naar binnen kijkende Ziel, die kijkt naar het goddelijke door middel van het Intellect, en de lagere, naar buiten kijkende Ziel. Plotinus noemt dat lagere deel Natuur. Die lagere, naar buiten kijkende Natuur is verantwoordelijk voor de materiële wereld. In de mens zijn beide niveaus van de ziel aanwezig en we moeten kiezen of we ons richten op het lagere niveau van de behoeften van het lichaam of dat we naar binnen kijken om de hogere realiteit van het Intellect te contempleren.

De sleutel tot de kosmogonie van Plotinus ligt in het begrijpen dat de 3 niveaus van de werkelijkheid, het Ene, het Intellect en de Ziel, logische opeenvolgingen of contemplatieniveaus zijn van een enkele, eeuwige werkelijkheid en niet een zich in de tijd ontwikkelende reeks. Tijd ontstaat alleen door het ontoereikende vermogen van de Natuur om het goddelijke te contempleren. Volgens Plotinus ontstaat tijd in de lagere orde van materieel bestaan omdat de Ziel, anders dan het Intellect, niet in staat is de vormen direct te contempleren, maar ze als gefragmenteerde objecten, waargenomen in opeenvolgende momenten, moet contempleren.