654 1798 – 1857 Comte

August Comte fundeert met zijn hoofdwerk “Verhandeling over de positieve filosofie” het systeem van het positivisme. Het doel van wetenschapstheoretisch onderzoek is de vraag naar de ontwikkeling, structuur en functie van het weten in de samenleving. Het fundament van zijn theorie is de zgn. wet van de drie stadia. Het betreft de geestelijke ontwikkeling van de mensheid, van elke afzonderlijke vakwetenschap, alsook die van het individu.

• In de theologische of fictieve toestand verklaart de mens de verschijnselen in de wereld door de werking van bovennatuurlijke wezens.
• Het metafysische of abstracte stadium is eigenlijk verkapte theologie, alleen worden hier bovennatuurlijke wezens door abstracte (lege) entiteiten vervangen. Het is onproductief, maar het lost op en leidt daarom naar de volgende toestand.
• In het wetenschappelijk of positieve stadium wordt de zoektocht naar de laatste oorzaken opgegeven en de belangstelling van de kennis richt zich op de feiten. Het fundament is de waarneming van waaruit alle wetmatigheden gekend kunnen worden.

Met dit laatste stadium bereikt de menselijke geest de hoogste trap. Ze kan noch in andere domeinen noch in eerdere stadia blijven hangen.

De betekenissen van “positief” zijn:

• Het feitelijke en het nuttige, waardoor de scheiding tussen theorie en praktische toepassing wordt overwonnen; het zekere, in onderscheid tot het onbesliste van metafysische vragen; het precieze; het opbouwende, en het relatieve, in plaats van de aanspraak op absoluutheid.

De stadia komen overeen met bestaande samenlevingsvormen: het theologische met een kerkelijk – feodale, het metafysische met een revolutionaire en het positieve met een wetenschappelijk – industriële samenlevingsvorm. In de wetenschappen is een hiërarchie aan te brengen met de wiskunde aan top, gevolgd door astronomie, natuurkunde, chemie, biologie en sociologie. Deze hiërarchie geeft de hoogte van de positiviteitsgraad aan en de volgorde waarin de wetenschappen op elkaar bouwen. Daarbij neemt de complexiteit van de objecten waarop zij zich richten naar beneden toe. De sociologie, die als wetenschap van alle menselijke verhoudingen de grootste betekenis heeft, heeft nog niet het niveau van een positieve wetenschap bereikt. Ze moet daarom in die richting ontwikkeld worden, zodat op grond van zekere voorspellingen van de maatschappelijke ontwikkelingen de sociale levensvoorwaarden verbeterd kunnen worden. De later door hem verkondigde positieve religie is gebaseerd op de liefde tot de mensheid als zijnde het hoogste wezen. Hiervoor gebruikt Comte de uitdrukking altruïsme.